“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

2.2.1.-jadval
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish bosqichlari

Bosqichlar	Tadbirlar
1-bosqich "Huquqiy asoslarni yaratish"	* mulk to‘grisida; * banklar to‘grisida; * bandlik to‘grisida; * investitsiya haqida; * tadbirkorlik to‘grisida; * tashqi iqtisodiy faoliyat haqida; * xususiylashtirish to‘grisidagi qonunlarni qabul qilish.
2-Bosqich "Moliya-kredit tizimini soYOlomlashtirish"	* narx nazoratini cheklash; * inflyatsiyani jilovlash; * byudjet taqchilligini qisqartirish; * daromadlarni ideksatsiyalash va boshq.
3-Bosqich "Bozor munosabatlarini shakllantirish"	* ish haqini isloh qilish; * chet el investitsiyasiga sharoit yaratish; * birjalar faoliyatini tashkil qilish; * monopoliyaga chek qo‘yish; * valyuta bozorini rivojlantirish; * tashqi va ichki narx nisbatiga sharoit tugdirish; * xususiylashtirishga sharoit yaratish va boshq.
4-Bosqich "Bozor munosabatlarini rivojlantirish"	* Soyolom bozor raqobatiga o‘tish; * o‘z-o‘zini tartibga soluvchi bozor strukturasini rivojlantirish; * bank-kredit tizimini takomillashtirish; * davlat soliq tizimini soYOlomlashtirish; * kon’yunkturani jonlashtirish va boshq.

Demak, bozor iqtisodiyotining shakllanishi qonun hokimiyatining yaratilishi bilan chambarchas bog‘langan holatdirki, bular kuchli jamiyatning kuchli iqtisodiyotini yaratishda asos bo‘lib xizmat qiladi. Aytish mumkinki, bozor huquqiy muhitining yaratilishi aloxida jarayon bo‘lmay, qonuniy hokimiyat yaratilishi zarur bo‘lgan kuchli jamiyat shakllanishining tarkibiy qismiga kiradi. Qonuniy hokimiyatning yaratilishi ayni vaqtda bozor huquqiy muhitining barpo etilishini taqozo etadi.

Bozor iqtisodiyoti huquqiy muhitini yaratilishining boshlanishiga O‘zbekiston Konstituttsiyasida asos solingan, uning 53-moddasida iqtisodiyotning bozor munosabatlarini rivojlantirishi tasdiqlanadi. Bozor iqtisodiyoti huquqiy muhitining yaratilishi asosida qonunchilik yotadi va qonunlar negizida ularni ijro yol va usullarini belgilovchi farmon, qaror va qoidalar yuzaga keladi.
Bunga xos qonunlar ichida harakatdagi O‘zbekiston Respublikasida “Korxonalar to‘g‘risida”, Xususiy mulk to‘g‘risida”, “Xususiylashtirish va davlat tasarrufidan chiqarish to‘g‘risida”, “O‘zbekiston Respublikasining tadbirkorlik to‘g‘risida”ga kabi bir muncha qonunlarni ko‘rsatish mumkin. Bu kabi qonunlar ijrosiga qaratilgan qaror, farmonlar tufaylm huquqiy muhit yuzaga keltirilmoqda.
Huquqiy muhitning ikki tomoni mavjud: erkin va majburiylik. Erkinlik bozor ishtirokchilarining bozor iqtisodidagi erkin faoliyatini ta’minlash, jamiyat a’zolari o‘rtasidagi va jamiyat bilan bo‘lgan iqtisodiy mazmun harakatining ijro etilishini ta’minlash bilan bog‘langandir. Tijoriy erkinlik va faoliyat sohasi tanlovi erkinligi qonunlar va ularning ijrosi tufayli ta’minlanadi. Shu bilan birga daromad oshishining chegaralanmasligi, resurslardan foydalanish, ish kuchini yollash erkinligi juda muhimdir. Iqtisodiy faoliyat erkinligining asosini tashkil etuvchi mulk shakllarining mavjudligi muhim bo‘lib, mulk munosabatlarining bozor munosabatlari asosida bo‘lishi, xususiy mulk va sarmoyalar xajmining chegaralanmasligidagi erkinliklar huquqiy muhitda ahamiyatlidir. Qonunlarda bozor munosabatlari asosidagi harakatlar to‘la kafolatlanadi va to‘la himoyalanadi.
Bozor iqtisodiyoti huquqiy muhitining ikkinchi tomoni jamiyat oldidagi va inson huquqlari hamda turmush sharoitlari bilan bog‘langan majburiyatlardan iborat. Bu sohada salbiy oqibatlarning oldini olish asos hisoblanadi. Ma’lumki, har bir bozor munosabatlari bilan bog‘liq shaxs ijtimoiy xarajatlarda ma’lum o‘rin egallaydi va bu majburiyat soliq qonunlarida o‘z aksini topadi. Bundan tashqari ekologiyani saqlash, tabiatga zarar keltirmaslik sohasida javobgarliklar mavjud bo‘lib, tabiiy boyliklardan to‘g‘ri va samarali foydalanish, havo, suv, er, havoni sof saqlash sohasida katta javobgarliklar mavjud. Mehnat huquqi, ishga yollash, mehnatni muhofaza qilish, ishlovchilarning daromadlarini kafillash, inson huquqlari, uning manfaatini ta’minlash kabilar bilan bog‘langan majburiyatlar mavjud.
Shunday qilib, huquqiy muhit deganda bozor munosabatlari asosidagi faoliyat uchun huquqlar va majburiyatlarni tushunamiz. Bu sohadagi erkinlik jamiyat, davlat va inson oldidagi majburiyatlar muvozanatining doimo ta’minlanib borishi uchun zarur shartdir.