“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

2.2.1.-jadval
Bozor iqtisodiyotiga o‘tish bosqichlari
Bosqichlar 
Tadbirlar 
1-bosqich "Huquqiy asoslarni 
yaratish" 
* mulk to‘grisida; 
* banklar to‘grisida; 
* bandlik to‘grisida; 
* investitsiya haqida; 
* tadbirkorlik to‘grisida; 
* tashqi iqtisodiy faoliyat haqida; 
* xususiylashtirish to‘grisidagi qonunlarni qabul 
qilish. 
2-Bosqich 
"Moliya-kredit 
tizimini soYOlomlashtirish" 
* narx nazoratini cheklash; 
* inflyatsiyani jilovlash; 
* byudjet taqchilligini qisqartirish; 
* daromadlarni ideksatsiyalash va boshq. 
3-Bosqich 
"Bozor 
munosabatlarini shakllantirish" 
* ish haqini isloh qilish; 
* chet el investitsiyasiga sharoit yaratish; 
* birjalar faoliyatini tashkil qilish; 
* monopoliyaga chek qo‘yish; 

---

32 
* valyuta bozorini rivojlantirish; 
* tashqi va ichki narx nisbatiga sharoit tugdirish; 
* xususiylashtirishga sharoit yaratish va boshq. 
4-Bosqich 
"Bozor 
munosabatlarini rivojlantirish" 
* Soyolom bozor raqobatiga o‘tish; 
* o‘z-o‘zini tartibga soluvchi bozor strukturasini 
rivojlantirish; 
* bank-kredit tizimini takomillashtirish; 
* davlat soliq tizimini soYOlomlashtirish; 
* kon’yunkturani jonlashtirish va boshq. 
Demak, bozor iqtisodiyotining shakllanishi qonun hokimiyatining 
yaratilishi bilan chambarchas bog‘langan holatdirki, bular kuchli jamiyatning 
kuchli iqtisodiyotini yaratishda asos bo‘lib xizmat qiladi. Aytish mumkinki, bozor 
huquqiy muhitining yaratilishi aloxida jarayon bo‘lmay, qonuniy hokimiyat 
yaratilishi zarur bo‘lgan kuchli jamiyat shakllanishining tarkibiy qismiga kiradi. 
Qonuniy hokimiyatning yaratilishi ayni vaqtda bozor huquqiy muhitining barpo 
etilishini taqozo etadi. 
Bozor iqtisodiyoti huquqiy muhitini yaratilishining boshlanishiga 
O‘zbekiston Konstituttsiyasida asos solingan, uning 53-moddasida iqtisodiyotning 
bozor munosabatlarini rivojlantirishi tasdiqlanadi. Bozor iqtisodiyoti huquqiy 
muhitining yaratilishi asosida qonunchilik yotadi va qonunlar negizida ularni ijro 
yol va usullarini belgilovchi farmon, qaror va qoidalar yuzaga keladi.
Bunga xos qonunlar ichida harakatdagi O‘zbekiston Respublikasida 
“Korxonalar to‘g‘risida”, Xususiy mulk to‘g‘risida”, “Xususiylashtirish va davlat 
tasarrufidan chiqarish to‘g‘risida”, “O‘zbekiston Respublikasining tadbirkorlik 
to‘g‘risida”ga kabi bir muncha qonunlarni ko‘rsatish mumkin. Bu kabi qonunlar 
ijrosiga qaratilgan qaror, farmonlar tufaylm huquqiy muhit yuzaga keltirilmoqda. 
Huquqiy muhitning ikki tomoni mavjud: erkin va majburiylik. Erkinlik 
bozor ishtirokchilarining bozor iqtisodidagi erkin faoliyatini ta’minlash, jamiyat 
a’zolari o‘rtasidagi va jamiyat bilan bo‘lgan iqtisodiy mazmun harakatining ijro 
etilishini ta’minlash bilan bog‘langandir. Tijoriy erkinlik va faoliyat sohasi tanlovi 
erkinligi qonunlar va ularning ijrosi tufayli ta’minlanadi. Shu bilan birga daromad 
oshishining chegaralanmasligi, resurslardan foydalanish, ish kuchini yollash 
erkinligi juda muhimdir. Iqtisodiy faoliyat erkinligining asosini tashkil etuvchi 
mulk shakllarining mavjudligi muhim bo‘lib, mulk munosabatlarining bozor 
munosabatlari asosida bo‘lishi, xususiy mulk va sarmoyalar xajmining 
chegaralanmasligidagi erkinliklar huquqiy muhitda ahamiyatlidir. Qonunlarda 
bozor munosabatlari asosidagi harakatlar to‘la kafolatlanadi va to‘la himoyalanadi. 
Bozor iqtisodiyoti huquqiy muhitining ikkinchi tomoni jamiyat oldidagi va 
inson huquqlari hamda turmush sharoitlari bilan bog‘langan majburiyatlardan 
iborat. Bu sohada salbiy oqibatlarning oldini olish asos hisoblanadi. Ma’lumki, har 
bir bozor munosabatlari bilan bog‘liq shaxs ijtimoiy xarajatlarda ma’lum o‘rin 
egallaydi va bu majburiyat soliq qonunlarida o‘z aksini topadi. Bundan tashqari 
ekologiyani saqlash, tabiatga zarar keltirmaslik sohasida javobgarliklar mavjud 

---

33 
bo‘lib, tabiiy boyliklardan to‘g‘ri va samarali foydalanish, havo, suv, er, havoni sof 
saqlash sohasida katta javobgarliklar mavjud. Mehnat huquqi, ishga yollash, 
mehnatni muhofaza qilish, ishlovchilarning daromadlarini kafillash, inson 
huquqlari, uning manfaatini ta’minlash kabilar bilan bog‘langan majburiyatlar 
mavjud.
Shunday qilib, huquqiy muhit deganda bozor munosabatlari asosidagi 
faoliyat uchun huquqlar va majburiyatlarni tushunamiz. Bu sohadagi erkinlik 
jamiyat, davlat va inson oldidagi majburiyatlar muvozanatining doimo ta’minlanib 
borishi uchun zarur shartdir.