“bozor iqtisodiyoti nazariyasi-rivojlangan mamlakatlar bozor tajribasi”

 
8-mavzu bo’yicha tarqatma material 
 
Eng maqbul qaror qabul qilish masalasi 
Charter kompaniyasining zavodi uchun joy tanlash masalasi birinchi 
karashda juda oddiy kurinadi: fakatgina potentsial hududlarni kurib chikib, ishchi 
kuchining joylashuvi, transport sistemasining rivojlanish darajasi, nisbatan arzon 
baholi elektr energiyasining mavjudligi, maxalliy va davlat mikyosidagi solik 
konunchiligi to’g’risida tasavvur xosil kilishning uzi etarli. Tanlangan hudud 
kompaniyaning aksiyadorlariga investitsiyadan eng katta foyda keltiradigan hudud 
bulishi kerak. Turtta hudud oxirgi tanlov uchun kurib chikildi.
Shunga karamay, Charter kompaniyasining menejmenti holatni chukurrok 
urgangani sari boshka savollar paydo bula boshladi. Shu savollardan biri ishchi 
kuchi bilan boglik edi. Kompaniyaning mavjud filiallarida ishchilarning Yangi 
yoki boshka filiallarga utishi borasida juda kattik intizom mavjud edi. Shunga 
karamay, menejerlar kancha ishchilar transfer xukuklaridan foydalanishlarini 
bilishmas edi, ular sanokli odamlar bunday kilishlarini bilishar edi. Bu yana bir 
savolni kutardi: zavodni ishchi kuchlari mavjud shaxarda joylashtirish yoki ishchi 
kuchi kamrok bulgan shaxarchada joylashtirish kerakmi? Agar zavodni shaxarda 
joylashtirsa, shaxardan tashkarida yashaydigan ishchilar kelib ketishi kiyinlashadi. 
Bu esa maxalliy liderlar bilan kelishmovchiliklar keltirib chiqarishi mumkin. 
Boshka tarafdan, ishchi kuchi kam kichikrok shaxarchani tanlash kompaniya 
uchun uzok muddatda zavod ishchilar shtabini kengaytirishi kerak bo’lib kolganda 
muammolar tugdirishi mumkin. 
Boshka muammo tashki muhitni ifloslantirish bilan boglik. Bittasidan 
tashkari hamma tanlangan hududlarda ekologiya konunchiligi talabchanligi yukori 
bo’lib chikdi. Ekologiya konunchiligi yumshokrok bulgan shtatda joylashish 
kompaniya uchun rakobatchilari oldida kiska muddatli ustunlik beradi, Chunki 

---

307 
ishlab chiqarish ancha arzonga tushadi. Kompaniyaning jamoatchilik bilan ishlash 
bulimi boshligi bunday qarorga kat’iy karshilik kursatdi. Buni u kompaniyaning 
jamoatchilik oldida yomon nom kozonishi va atrof muhitni ifloslantirishga karshi 
kurashuvchi guruxlar kompaniya maxsulotlariga karshi kampaniya boshlab 
yuborishlari mumkinligi bilan tushuntirdi. 
Charter kompaniyasi uzining keyingi zavodini joylashtirishda kamchiliklar 
guruxlari tomonidan bosimga olindi. Kompaniyaning xech bir zavodi bunday 
hududda joylashmagan edi. Bir yaxshi tanish Amerika-Meksika guruxi janubiy 
Texasda joylashtirishni talab kilayotgan bir paytda, kora tanliklar guruxi zavodni 
shaxar ichida joylashtirishga undayotgan edi. Kompaniya menejerlari Inson 
xukuklari aktiga kura kamchiliklar orasidan birini tanlash zarurligini tushunishar 
edi. Shuning uchun kompaniyaning ishchilarni ish joyini uzgartirish to’g’risidagi 
nizomi va Inson xukuklari akti orasida kelishmovchilik mavjud edi. 
Tomonlarni xar tomonlama urganib chikib, kompaniya prezidenti “bu erda 
engil qaror yuk” degan fikrga keldi. Yakkol ijobiy yoki salbiy tomoni bilan ajralib 
turmaydigan turtta hudud muxokama ostida edi. Oxirida har bir hudud salbiy yoki 
ijobiy tomonlari bilan bir-biriga solishtirishga qaror qilindi. Bu quyidagicha 
ko’rinishda buldi: 
Hududlar ijobiy tomonlar 
salbiy tomonlar 
1. 
“A” 
hudud 
arzon elektr energiyasi; yaxshi 
transport 
tizimi; 
ishchi 
kuchining mavjudligi; yaxshi 
solik muhiti 
Ekologiya konunlari; maxalliy 
aholining kam ishga olinishi 
sababli noroziligi; 
2.“V” 
hudud 
Maxalliy 
ishchilarning 
ko’pchilikni tashkil qilishi; 
yaxshi transport tizimi; yaxshi 
soliq muhiti 
qimmat 
elektr 
energiyasi; 
ekologiya 
qonunchiligi; 
kompaniya nizomi va ishchilar 
tengligi orasidagi nizo 
3. 
“S” 
hudud 
Arzon 
elektr 
energiyasi; 
yaxshi transport tizimi;
Ekologiya qonunlari; kichik ishchi 
kuchi bozori; noqulay soliq tizimi 
4.“D” 
hudud 
Arzon elektr energiyasi; engil 
ekologik qonunchilik; soliq 
tizimi 
Transport 
tizimi; 
kompaniya 
nizomi 
va 
ishchilar 
tengligi 
orasidagi nizo; 
Topshiriq: 
1.
Hududlarni eng katta foyda keltirish mezoni bo’yicha ketma-ket 
joylashtiring. 
2.
O’z fikringizni asoslab bering.