Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

6.1-chizma. Bozor mexanizmining tarkibiy qismlari

 

Narxlar  nisbati  o‘zgarib  turadi,  shuning  uchun  u,  ishlab  chiqaruvchi  uchun 

ishlab chiqarish xajmining o‘zgarishi zarurligini aniqlashda yo‘l ko‘rsatkich bo‘lib 

xizmat  qiladi.  Talab  va  taklif  hamda  raqobatchilik  muhitidagi  o‘zgarishlar,  o‘z 

navbatida, narxlardagi o‘zgarishlarni keltirib chiqaradi. 

Bozor iqtisodiyotining muhim belgilari quyidagilardan iborat:  

-

 

Turli  shakllardagi  mulkchilikning  mavjudligi  hamda  xususiy  mulk 

ustuvorligi; 

-

 

Tadbirkorlik tanlovi va narxlar erkinligi; 

-

 

Iqtisodiy manfaatlar rag‘batlantirilishi; 

-

 

Davlatning iqtisodiyotga cheklangan holda aralashuvi; 

Bozor  iqtisodiyotining  bu  belgilari  uning  hamma  bosqichlari  uchun 

umumiydir.  Lekin  bozor  iqtisodiyotining  mazmuni  va  belgilari  haqida  gap 

borganda bu iqtisodiyotning tarixda tarkib topgan ikki turini bir-biridan farq qilish 

zarur.  Uning  birinchi  ko‘rinishi  uzoq  vaqt  davomida  shakllandi,  g‘arbdagi 

rivojlangan  mamlakatlarda  XIX  asrning  oxirlarigacha  davom  etib  keldi.  U 

iqtisodiy adabiyotlarda klassik yoki 

sof bozor iqtisodiyoti

 deb nom oldi. 

Bozor  iqtisodiyotining  ikkinchi  ko‘rinishi  hozirgi  zamon  rivojlangan 

aralash  iqtisodiyot  deb  atalib,  XIX  asrning  oxiri  va  XX  asr  boshlaridan  amal 

qiladi.  

Bozor  iqtisodiyotida  yuqorida  tilga  olingan  belgi  va  tartiblar  bilan  birga, 

barcha  hozirgi  zamon  iqtisodiy  tizimlariga  xos  bo‘lgan  bir  qator  shart-sharoitlar 

---

87 

bo‘lishini  taqozo  qiladi.  Bular  quyidagilar:  ilg‘or  texnologiya  va  yangi  texnik 

vositalardan  keng  miqyosda  foydalanish,  ishlab  chiqarishni  ixtisoslashishi  va 

kooperatsiyasi; pul va unga tenglashtirilgan moliyaviy vositalarning qo‘llanishi.