Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

UCHINCHI BO’LIM 

JAHON XO’JALIGI 

XXIX BOB. XALQARO IQTISODIY INTEGRATSIYA VA 

O’ZBEKISTONNING JAHON HAMJAMIYATIGA KIRIB BORISHI 

 

1.

 

Jahon 

xo’jaligi 

rivojining 

asosiy 

tamoyillari 

va 

uning 

baynalminallashuvi. 

2.

 

Xalqaro 

iqtisodiy 

munosabatlarning 

shakllari. 

Jahon infratuzilmasining rivojlanishi. 

3.

 

Xalqaro  iqtisodiy  integrattsiyaning  mohiyati,  shakllari  va  ob’ektiv 

asoslari. Qiyosiy ustunlik nazariyasi. 

4.

 

Jahon xo’jaligi aloqalarini xalqaro tartibga solish. 

5.

 

O’zbekistonning  jahon  hamjamiyatiga  kirib  borishi  va  tashqi 

iqtisodiy faoliyatining asosiy yo’nalishlari. 

 

1.

 

Jahon xo’jaligi rivojining asosiy tamoyillari va uning baynalminallashuvi 

        Jahon  xo‘jaligi  va  uning  rivojlanish  tamoyillari    xalqaro  iqtisodiy 

munosabatlarning  rivojlanishi    darajasi  bilan    belgilanadi.  Jumladan,  jaxon 

xo‘jaligi rivojlanishining birinchi bosqichi jahon kapitalistik xo‘jalik tanho hukm-

ronlik  qilgan  davrni  qamrab  oladi.  Bu  davrda  mustamlakachi  davlatlarning 

xo‘jaligi,  qaram  davlatlar  boyligi  hisobiga  rivojlangan.  Jahon  xo‘jaligi 

rivojlanishining ikkinchi bosqichi 1917 yildan 1990 yillargacha bo‘lgan davrni o‘z 

ichiga  olib,  bu  davr  jahon  iqtisodiyoti  bir-biriga  qarama-qarshi  ikki  tizim  ya‘ni, 

jahon  kapitalistik  va  sotsialistik  xo‘jaligi  mavjud  bo‘lganligi  bilan  tavsiflanadi. 

1991  yildan  boshlab  jahon  xo‘jaligi  rivojlanishida  yangi  bosqich  boshlanadi.  Bu 

bosqich hozirgi yaxlit umumjahon xo‘jaligining shakllanishi bilan xarakterlanadi.  

Hozirgi davrda jahon xo‘jaligi iqtisodiy rivojlanishining muhim xususiyati - bu 

turli  mamlakatlar  va  xo‘jalik  regionlari  o‘rtasidagi  o‘zaro  bog‘liqliklarning  o‘sib 

borishi hisoblanadi. 

---

464 

 Hozirgi  davrda  har  qanday  mamlakatni  uning  iqtisodi  qanday  rivojlangan 

bo‘lishidan  qat‘iy  nazar,  jahon  xo‘jaligi  aloqalariga  jalb  qilmasdan  uning  to‘la 

qonli iqtisodiy rivojlanishini ta‘minlash mumkin emas. 

Dunyo  bir-biridan  maqsadlari,  amal  qilish  mexanizmi  bilan  farqlanuvchi 

turli  xil  ijtimoiy-iqtisodiy  tuzumlar,  xalqaro  guruhlarga  bo‘lingan.  Jahon 

hamjamiyati  mamlakatlarini  turkumlash  har  xil  mezonlar  asosida  amalga 

oshiriladi.  Yaqin  vaqtlargacha  bizga  sotsializm  dunyosi,  kapitalizm  dunyosi  va 

uchinchi dunyo mamlakatlari degan tushunchani singdirib kelingan. 

Jahon  hamjamiyati  mamlakatlarini turkumlashga  umumiy asosda  yondashib 

xo‘jalik  tizimlarining  xususiyatlariga  mos  ravishda  davlatlarning  uchta  guruhini 

ajratib  ko‘rsatish  mumkin:  rivojlangan,  bozor  iqtisodiyotida  rivojlanayotgan  va 

bozor  iqtisodi  mavjud  bo‘lmagan  mamlakatlar.  Rivojlanganlik  darajasi  bo‘yicha 

ham  o‘z  navbatida  uchta  guruh  farqlanadi:  kam,  o‘rtacha  va  yuqori  rivojlangan 

mamlakatlar.  Shimoliy-Sharqiy  Osiyo  va  Lotin  Amerikasidagi  yangi  industrial 

mamlakatlar (YaIM), yuqori daromadli neft eksport qiluvchi mamlakatlar (Saudiya 

Arabistoni,  Quvayt  va  boshqalar)  eng  kam  rivojlangan  mamlakatlar  (EKVI),  shu 

jumladan  eng  kambag‘al  mamlakatlar  (Chad,  Bangladesh,  Efiopiya),  har  xil 

regional ittifoqlar va internatsional guruhlarga ajratiladi. 

 Hozirgi 

xo‘jalik  aloqalarining  chuqurlashib  borayotganligi  baynal-

minallashuvning  kuchayishi  hamda  fan-texnika  taraqqiyotining  keng  qamrovli 

xarakteri,  aloqa  va  kommunikatsiya  vositalarining  butunlay  yangi  roli  sharoitida 

milliy iqtisodiyot o‘z-o‘zini ta‘minlash orqali samarali amal qilish mumkin emas. 

Jahon xo‘jalik aloqalarining tez o‘sishi  davrida ishlab chiqarish omillarining 

harakati tezlashadi,  ishchi kuchi migratsiyasi kuchayadi, xalqaro mehnat taqsimo-

tining  shakllanish  jarayoni  tezlashadi.  Bu  shundan  guvohlik  beradiki,  xo‘jalik 

aloqalari milliy chegaradan o‘sib chiqadi va ob‘ektiv ravishda ishlab chiqarishning 

baynalminallashuviga olib keladi. 

Milliy  xo‘jaliklar  va  ular o‘rtasidagi  iqtisodiy aloqalar  negizida shakllangan 

jahon xo‘jaligi asosida xalqaro mehnat taqsimoti yotadi. 

---

465