Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Ishsizlik darajasi = ishsizlar soni/ishchi kuchi soni •100% 

Ishchi  kuchi soni=Ishlovchilar  yoki band bo‘lganlar +  faol  ish qidiruvchilar 

yoki ishsizlar. 

To‘liq bandlilik ishsizlikning tabiiy darajada mavjud bo‘lishini ko‘zda tutadi 

va u quyidagicha aniqlanadi. Ishsizlikning tabiiy yoki muqarrar darajasi = friktsion 

ishsizlar + tarkibiy ishsizlar. Friktsion va tarkibiy ishsizlik muqarrar mavjud bo‘lib 

turadigan ishsizlikdir. 

  Ishsizlarning  bunday  tabiiy  darajada  muqarrar  mavjud  bo‘lishi,  hamma 

resurslarning zaxirasi bo‘lganligi kabi, mehnat resurslarining ham zaxirasi sifatida 

qaraladi. Shunga ko‘ra ishsizlar soni tsiklik ishsizlarga teng bo‘ladi. 

Iqtisodchilarning  fikriga  ko‘ra  ishsizlikning  ―tabiiy‖  darajasi  3-5%  atrofida 

bo‘lishi  kerak.  Lekin  bu  ko‘rsatkich  turli  mamlakatlarda  o‘zining  ob‘ektiv 

sharoitidan  kelib  chiqib,  farq  qiladi.  Masalan,  AQShda  u  7%  atrofida,  chunki  bu 

mamlakatda  ishchi  kuchining  safarbarligi  juda  yuqori.  Yaponiyada  esa  ishsizlik 

1% atrofida bo‘lsa to‘liq bandlikka erishilgan deb qaraladi. Yaponiyada bir umrlik 

asosida ishlash keng tarqalgan, demak ish kuchini safarbarligi past. 

 Ishsizlikning  ijtimoiy  oqibati  shunda  ko‘rinadiki,  uzoq  vaqt  ishsiz  yurish 

kasbiy  malaka  va  mahoratning  yo‘qolishiga  olib  keladi.  Ishsizlik  kishilarni  ruhan 

---

361 

zo‘riqtiradi,  ba‘zi  hollarda  ishsizlar  orasida  jinoyatchilik  keskin  ortishi  ham 

mumkin. 

Amerikalik  iqtisodchi  A.Ouken  ishsizlik  darajasi  va  YaMM  orqada  qolishi 

o‘rtasidagi bog‘liqlik orqali uning iqtisodiy oqibatini miqdoriy aniqlagan. 

Ouken qonuniga ko‘ra ishsizlikning haqiqiy darajasi uning tabiiy darajasidan 

1%ga  yuqori  bo‘lsa,  YaMM  (YaIM)ning  orqada  qolishi  2.5%ni  tashkil  qiladi, 

ya‘ni ular o‘rtasidagi nisbat quyidagicha bo‘ladi - 1:2.5; 2:5; 3:7.5 va h.k.