Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Daromad  samarasi

  –  iste‘molchilar  sarflari  orqali  iste‘mol  xususiyatlari 

bo‘yicha  bog‘liq  bo‘lmagan  tovarlar  narxlari  o‘rtasidagi  bog‘liqlikni  aks  ettiradi. 

Iste‘molchi  daromadi  cheklanganligi  tufayli  tovarlar  narxi  ortganda  talab 

noegiluvchanligi sababli boshqa tovarlarga pul kam qoladi, ularga talab kamayadi 

va  demak  narx  pasayadi.  Tovarlar  narxi  pasayganda  talab  noegiluvchan  tovarga 

iste‘molchilik  sarflari  kamayadi,  boshqa  tovarlarga  talab  ortadi  va  demak  narxlar 

o‘sadi. 

Yuqorida  qarab  chiqilgan  formulalardan  taklifning  egiluvchanlik  darajasini 

aniqlash  uchun  ham  foydalanish  mumkin.  Faqat  formuladagi  «Talab  miqdorining 

foizli  o‘zgarishi»  jumlasini  «Taklif  qilingan  mahsulot  miqdorining  foizli 

o‘zgarishi» jumlasiga almashtirish zarur.  

Taklif  egiluvchanligi  talabning  shunday  ko‘rsatkichidan  farq  qilib,  har  doim 

ijobiy  ahamiyat  kasb  etadi,  chunki  narx  va  taklif  hajmi  bir  xil  yo‘nalishda 

o‘zgaradi,  ya‘ni  narx  o‘sganda  tovar  taklifi  ham  ortadi.  Agar  narxning  o‘zgarishi 

taklifning  o‘zgarishiga  olib  kelmasa  taklif  noegiluvchan  hisoblanadi.  Narxdagi 

sezilarsiz  o‘zgarish  (pasayish  yoki  ortishi)  taklif  kamayishi  yoki  ko‘payishiga 

sabab bo‘lsa, taklif mutloq egiluvchan hisoblanadi.  

Taklifning  egiluvchanligiga  ta‘sir  ko‘rsatuvchi  muhim  omil,  mahsulotga 

narxning  mavjud  o‘zgarishini  hisobga  olish  uchun  zarur  bo‘lgan  vaqt  oralig‘i 

hisoblanadi.  Ishlab  chiqaruvchi  narxning  mavjud  o‘zgarishiga  moslashish  uchun 

qanchalik  uzoqroq  vaqtga  ega  bo‘lsa,  ishlab  chiqarish  hajmi  shunchalik  katta 

o‘zgaradi va shunga mos ravishda talabning egiluvchanligi ham yuqori bo‘ladi. Biz 

yuqorida  vaqt  omilining  juda  qisqa,  qisqaroq  va  uzoq  muddatli  davrlaridagi 

---

133 

taklifning  o‘zgarishiga  ta‘sirini  tahlil  qilib  bergan  edik.  Bu  ta‘sir  taklifning 

egiluvchanligida ham o‘z ahamiyatini saqlab qoladi.  

Taklif  egiluvchanligi  tovarning  saqlanish  muddati  va  saqlashga  qilinadigan 

xarajatlar  darajasiga  ham  bog‘liq.  Uzoq  saqlanmaydigan  tovarlarga  taklifining 

egiluvchanligi nisbatan past bo‘ladi.