Bozor iqtisodiyoti bo‘lg‘usi iqtisodchilardan iqtisodiy voqeliklarni, iqtisodiy

Narx va sotib olinadigan tovar miqdori o’rtasidagi bog’liqlik 

8.1-jadval 

Bir kg unning narxi (so’m) 

Talab qilinadigan unning 

miqdori (kg) 

1000 

2000 

3000 

4000 

5000 

80 

55 

35 

20 

10

 

 

Jadval  ma‘lumotlari  tovarga  narxning  pasayishi  uning  sotib  olinadigan 

miqdorining  o‘sishiga  va  aksincha,  narxning  o‘sishi  uning  miqdorining 

kamayishiga  olib  kelishini  ko‘rsatadi. 

Mahsulot  narxi  va  sotib  olinadigan  tovar 

miqdori  o’rtasidagi  bu    teskari  yoki  qarama-qarshi  bog’liqlik  talab  qonuni 

deyiladi.

 

Grafikda D egri chiziqda beshta narx-miqdor ko‘rkatkichlari   bog‘liqligi aks 

etgan. Tobora pasayib boruvchi egri chiziq va kishilarni narx past bo‘lganda tovar, 

xizmat yoki resurslarni ko‘proq miqdorda sotib olishini ko‘rsatadi

22

 

 

                                                             

22

 

McConnell, Brue. Economics: principles, problems and policies. 20th edition. America, New York: McGraw-Hill, 2014. 

page 45

 

 

---

121 

 

Iste‘molchilar  ma‘lum  bir  tovarni  uning  narxi  past  bo‘lsa,  ko‘proq  sotib  ola 

boshlaydi.  Iste‘molchi  uchun  narx  to‘siq  sifatida    chiqadi.  Boshqacha  aytganda, 

yuqori  narx  iste‘molchining  xarid  qilish  istagini  pasaytiradi,  past  narx  esa  bu 

istakni kuchaytiradi.  

Real  iqtisodiy  hayotda  ba‘zan  narxlar  o‘ssa-da  ayrim  tovarlarga  talabning 

ortishiga  olib  kelishi  mumkin  bo‘lgan  holatlar  ham  uchraydi.  Bu  vaziyat  Giffen 

samarasi  deb  ataladi  (ingliz  iqtisodchisi  R.Giffen  nomi  bilan).  Giffen  kambag‘al 

ishchi  oilalari  kartoshka  qimmatlashishiga  qaramasdan  uni  iste‘mol  qilish 

kengayishini  kuzatib,  bu  samarani  izohlab  bergan.  Tushuntirish  shunga 

asoslanadiki, kartoshka kambag‘al oila iste‘molida mahsulotlarning asosiy qismini 

egallaydi.  Agar  go‘sht  narxining  o‘sishi  ro‘y  bersa,  bunda  kambag‘al  oila  go‘sht 

sotib  olishdan  umuman  voz  kechishga  majbur  bo‘ladi,  o‘zining  ko‘p  bo‘lmagan 

daromadining barchasini narxi ortsa ham kartoshka sotib olishga sarflaydi.  

Demak,  bunday  vaziyatda  narxlarning  oshishi  ayrim  tovarlarga  talabning 

kamaymasdan, aksincha uning oshishiga olib kelishi mumkin. 

Tovar narxi va uning xarid qilinadigan miqdori (talabning) o‘rtasidagi teskari 

bog‘liqlikni  oddiy  ikki  o‘lchamli  grafikda  tasvirlash  mumkin:  yotiq  chiziq  talab 

miqdorini, tik chiziq narxni ko‘rsatadi. 

Grafikdagi  DD chiziq  narx  va talab  hajmi  o‘rtasidagi teskari  bog‘liqlikni aks 

ettiradi. 

---

122 

Bunda  har  bir  nuqta  tovarning  aniq  narxi  va  iste‘molchi  shu  narxda  sotib 

olishi mumkin bo‘lgan tovar miqdorini ko‘rsatadi.  

Narx va talabning hajmi o‘rtasidagi teskari bog‘liqlikni ko‘rsatuvchi bu chiziq 

talab egri chizig’i

 deyiladi.