Bozor infratuzilmasi

Obligatsiya – uning egasi jamiyatga qayd qilingan foiz olish sharti bilan pul qo‘yganligini tasdiqlaydi. Obligatsiya hissadorlik jamiyati moliyaviy mablag‘larini ko‘paytirish uchun chiqariladi.
Aksiya egasi korxona mulkdori, obligatsiya egasi esa uning kreditori hisoblanadi. Undan tashqari, obligatsiya aksiyadan farq qilib, o‘z egasiga yillik kafolatlangan daromad keltiradi, ammo hissadorlik jamiyati ishlarini hal qilishda ovoz berish huquqini bermaydi. Obligatsiyalar bo‘yicha to‘lanadigan daromad odatdagi ssuda foizi miqdoridan ortiq bo‘lmaydi. Uning qiymati hissadorlik jamiyati tomonidan ma’lum muddat o‘tishi bilan to‘lanadi. Aksiyaga qo‘yilgan mablag‘ obligatsiyaga joylashtirilgandan farq qilib, aksioner talabi bo‘yicha qaytarilishi mumkin emas va faqat sotish orqali qoplanadi.
Hissadorlik jamiyatining tashkil topishi ta’sischilik foydasi kabi daromad turining paydo bo‘lishi bilan bog‘liq. Ta’sischilik foydasi sotilgan aksiyalar summasi va hissadorlik korxonasiga haqiqatda qo‘yilgan mablag‘ miqdori o‘rtasidagi farqdan iborat.
Hissadorlik korxonasida ta’sischilik foydasi bilan bir qatorda dividend kabi daromad turi shakllanadi.
Dividend (lotincha dividendus - bo‘lishga tegishli) – aksiya egasiga to‘lanadigan daromad. Dividend vositasida aksiya egasi qimmatli qog‘ozning Shu turiga qo‘yilgan pul mablag‘lari (kapital) ning tegishli qismiga o‘zining mulkchilik huquqini iqtisodiy jihatdan ro‘yobga chiqaradi. Dividend orqali faqat hissadorlik jamiyati olgan foydaning bir qismi taqsimlanadi. Uning boshqa qismi jamg‘arishga, soliq to‘lashga va Shu kabilarga ketadi. Dividend miqdori olinadigan foyda va chiqarilgan aksiya miqdoriga bog‘liq va hamda odatda ssuda foizidan Yuqori bo‘ladi.
Odatdagi aksiyalar bo‘yicha dividend miqdori hissadorlik jamiyati joriy yilda olgan foyda miqdoriga bog‘liq. Imtiyozli aksiyalar bo‘yicha dividend miqdori esa joriy yildagi foyda miqdoridan qat’iy nazar qayd qilingan foiz shaklida o‘rnatiladi. Jamiyat tugatilgan taqdirda imtiyozli aksiya egasiga aksiya qo‘yilgan mablag‘ uning nominal qiymati bo‘yicha qaytariladi.
Hozirgi kunda bizning respublikamizda korxonalarni aksionerlashtirishning ikkita yo‘nalishi tarkib topdi: birinchi yo‘nalishda o‘zining huquqiy maqomi o‘zgartirmaydigan, davlat mulki bo‘lib qoladigan korxonalar, ikkinchi yo‘nalishda o‘zining huquqiy maqomini o‘zgartirib to‘liq hissadorlik jamiyatiga aylangan korxonalar aksiya chiqaradi.
Respublikada hissadorlik jamiyatlarni rivojlantirishning asosiy yo‘nalishi davlat mulkchiligidagi yirik va o‘rta korxonalarni keng ko‘lamda hissadorlikka o‘tkazish, ular negizida ochiq hissadorlik jamiyatlarini tuzish hisoblanadi. Shu bilan birga ilgari tuzilgan yopiq turdagi hissadorlik jamiyatlari ochiq turdagi jamiyatlar qilib qayta tuzilishi ko‘zda tutilgan. Buning ma’nosi Shuki, hissadorlikka o‘tish jarayoni respublika aholisining keng qatlamlari uchun, Shuningdek, horijiy jismoniy va huquqiy shaxslar uchun ochiq bo‘lishi lozim. Bunga qimmatli qog‘ozlarning ochiq savdosini o‘tkazib turish, fond birjasining faoliyatini kengaytirish, investitsiya kompaniyalari, investitsiya fondlari, kliring va agentlik tarmoqlarini tashkil qilish orqali qimmatli qog‘ozlar bozori infratuzilmasini vujudga keltirish orqali erishiladi.