Botanika indd

organik  moddalar
 
hosil  bo‘lishi  va  havoga  kislorod  ajralib  chiqish  jarayoni 
fotosintez 
deyiladi.  Fotosintez -  yunoncha  so‘z bo‘lib, 
«fo-
 
tos»  -   yorug‘lik 
va 
«sintez»  -   qo‘shish,  birlashtirish 
de­
gan ma’noni  anglatadi.
Ijodiy  faoliyatining  asosiy  qismini  yashil  o‘simliklardagi 
fotosintez  jarayonini  o‘rganishga  bag‘ishlagan  va  fanga 
o‘zining  munosib  hissasini  qo‘shgan  rus  olimi  A.  Timirya- 
zevdir.  U  o‘zining  «Quyosh,  hayot va xlorofill»  nomli  kito- 
bida  fotosintez jarayonini  asoslab  bergan.
0 ‘simliklar  suv  va  unda  erigan  mineral  modda  (tuz)lar- 
ni  tuproqdan  ildiz  tukchalari  orqali  so‘rib  olishi  sizlarga 
ma’lum.  Suv  va  unda  erigan  mineral  moddalar  ildiz  bosim 
kuchi  ostida dastlab  ildiz tukchalariga, ulardan ildiz naycha- 
lariga sizib  o‘tadi,  so‘ngra poyaga, va nihoyat, barg tomirla- 
ridagi  naychalar  orqali  barglarga  o‘tadi.  Barg  hujayralariga
5-Biologiya,  6. 
65

---

suvda  —  
erigan organik 
moddalar
suv  bilan  bir  vaqtda  og‘izchalar  orqali  havodan  karbonat 
angidrid  gazi  kiradi.  Barg  eti  hujayralaridagi  xlorofill  do- 
nachalari ishtirokida va yorug‘lik ta’sirida organik moddalar 
hosil bo‘ladi  (58-rasm).
Bu jarayonda  xlorofill  donachalarida 
karbonat  angidrid
 
suv bilan birikadi. Natijada,  dastlab shakar,  so‘ngra kraxmal 
hosil boiadi. Karbonat angidrid suv bilan birikkanda, shakar- 
dan tashqari yana erkin kislorod gazi ajralib, og‘izchalar or­
qali havoga chiqadi.  0 ‘simliklar hujayrasida faqat shakar va 
kraxmal  emas,  balki  boshqa oziq moddalar ham to‘planadi. 
0 ‘simliklarda organik moddalaming hosil bo‘lishi juda mu­
rakkab jarayon hisoblanadi  (59-rasm).
suv bug‘i
yorug‘lik
karbonat
angidrid
kislorod
kislorod 
karbonat  angidrid
suv va unda 
erigan organik 
moddalar
58-rasnu
 Barglarda organik moddalarning hosil bo‘lishi
karbonat
angidrid
C L
suv
{ f -
  . x
xlorofill
kislorod