Botanika indd

Tugunak  va  ildizpoyalar 
ham  o‘simliklaming  shakli 
o‘zgargan  yerosti  novdasidir.  Tugunakli  o‘simliklarga  ham- 
mamizga tanish bo‘lgan kartoshka,  topinambur kabilar kira­
di.  Ulardan  eng  ko‘p  tarqalgani  kartoshka  bilan  tanishamiz. 
Kartoshkaning  tugunaklari  uning  yerosti  poyasidan  hosil 
bo‘ladi.  U,  asosan,  yumaloq  shaklda  bo‘lib,  o‘zida  ko‘p 
miqdorda  oziq  moddalar  (ayniqsa,  kraxmal)  saqlaydi,  ichki 
tuzilishi jihatidan  novdaga  o‘xshaydi.  Tugunaklaridagi  chu-
43

---

qurchalarda  -   ko‘zchalarida  kurtaklar  joylashganligi  bilan 
boshqa  yer  osti  novdalardan  farq  qiladi.
Tugunaklar issiq,  semam sharoitda tez ko‘kara boshlaydi.
Tugunakdagi  kurtaklardan  yangi  novda  o‘sib  chiqadi. 
Kurtaklaming  ko‘p  qismi  tugunakning uchiga yaqinroq joy- 
lashadi.  Shuning  uchun  kartoshka,  odatda,  uchki  kurtaklar­
dan  o‘sa boshlaydi.
Agar kartoshka tugunagi  kesib  ko‘rilsa,  uning  ichki  tuzi­
lishi  poyanikidan  farq  qilmasligini  ko‘rish  mumkin.
Kartoshka  tugunagida  kraxmal  borligini  aniqlash  uchun 
kesilgan  tugunakka  bir  tomchi  kuchsiz  yod  eritmasi  tomi- 
zilsa,  u  asta-sekin  ko‘karadi.  Kraxmal  boshqa  o‘simlikdagi 
singari  barglarda  hosil  bo‘lib,  o‘sha  yerda  shakarga  ayla- 
nadi  va  po‘stloqning  elaksimon  naychalari  orqali  tugunak­
ka  keladi.  Bu  yerda  u  qaytadan  kraxmalga  aylanadi  va 
to‘planadi.
Ildizpoya. 
Ildizpoyalarda  qo‘shimcha  ildiz,  shakli  o‘z- 
gargan barg va qo‘shimcha kurtaklar bo‘ladi.  Bu kurtaklardan 
qulay  sharoitda yangi  yerusti poya  o‘sib  chiqadi  (37-rasm).
Ildizpoyali  o‘simliklarga  esa  g‘umay,  qamish,  ajriq, 
yalpiz,  gulsafsar  va  shirinmiyaga  o‘xshash  turlar  kira­
di.  Ildizpoyali  o‘simliklardan  g‘umay  bilan  tanishamiz.  U
uchki  kurtak
bo‘g‘ii
quruq  qobiqlar
tubi-kalta 
' 
poyasi
qo‘shimcha
ildizlar
1
sersuv  qobiqlar^
qo‘shimcha
ildizlar