Botanika indd

sporalari 
barglarining  ostki  tomonida  yoki  chetida joylash­
gan  qo‘ng‘ir  rangli  bo‘rtma 
(sorus
)lar  ichiga  joylashgan 
sporangiylarda yetishadi.
Qirqquloqlaming  ko‘payishi  ham  xuddi  qirqbo‘g‘imlar- 
nikiga  o‘xshash  jinssiz  va  jinsiy  bo‘g‘inlaming  gallanishi 
bilan  sodir  bo‘ladi.  Soruslardagi  sporangiylar  ichida  yetil­
gan  sporalar  sporangiy  po‘sti  yorilgach  tashqariga  chiqadi 
va  shamol  yoki  suv  yordamida  tarqaladi.
Nam  tuproqqa  tushgan  sporadan  gametofit  о‘sib  chi­
qadi.  Qirqquloqlaming  gametofit  bo‘yi  1  sm  keladigan, 
yashil, yupqa va yuraksimon o‘simta bo‘lib, pastki qismidagi 
rizoidlari bilan tuproqqa yopishib turadi. Lekin u uzoq yasha- 
maydi.  Gametofitdagi  anteridiylarda  ko‘p  xivchinli  hara- 
katchan  spermatozoidlar,  arxegoniylarda  esa  tuxum  hujay­
ra  yetiladi.  Yomg‘ir paytida  anteridiy  va  arxegoniy  uchidan 
ochiladi va anteridiydan chiqqan spermatozoidlar arxegoniy- 
lar ichiga kirib, tuxum hujayra bilan qo‘shiladi.  Umg‘langan 
tuxum  hujayradan  murtak  hosil  bo‘ladi.  Murtak  esa  о‘sib, 
undan yangi  qirqquloq -   sporofit  rivojlanadi  (88-rasm).
Qirqquloqlardagi  vegetativ  ko‘payish  ildizpoyalari  orqali 
sodir bo‘ladi.
0 ‘zbekistonda  qirqquloqlar  asosan  tog‘lardagi  o‘rmon- 
larda,  qoyalar  soyasida,  g‘orlar  ichidagi  semam  tuproqlarda 
o‘sadi.

---

ft
88-rasm.
  Qirqquloqning hayot sikli:
1  -
  sporofit; 
2 -
  sorusdagi  sporangiylar; 
3  -
  sporangiy;
4  -
 sporaning unishi; 
5 -
 gametofit; 
6 -
 anteridiy;  7 -   aixegoniy; 
8