|
OVOZ OHANGI
Suhbatning tavsifini belgilab berish uchun so‘z boyligi va so‘zning grammatik qurilishigina hali yetarli emas, bu yerda gaplashish ohangi, ya’ni intonatsiya muhim rol o‘ynaydi. So‘zlashish ohangi iroda va emotsional ta’sirni, hissiyotni aks ettiradi. So‘zlashish ohangidan hatto kishining kayfiyatini bilish mumkin. Ohang ma’lum darajada kishining xulqini ham aks ettiradi. Ya’ni suhbatdoshimizning tarbiyali yoki tarbiyasizligini ko‘rsatadi. Bitta so‘z yoki iboraning o‘zi qanday ohangda aytilganligiga qarab, bizga har xil ta’sir etishi mumkin. Ko‘pincha aytilgan so‘z emas, balki haqoratomuz ohang kishini ranjitadi. So‘z ohangining chiroyliligi yoki ingichkaligi bilan siz bevosita atrofdagilarda og‘ir yoki yengil kayfiyat uyg‘otasiz. Ifodalanayotgan so‘zlarning ma’nosi suhbatdoshingizning javob berish imkoniyatini yaxshilash darajasida bo‘lsa bas. Haqiqiy ma’lumot so‘z ohangizdadir. Asosiy xavf shundaki, na siz va na sizning suhbatdoshingiz nishonga teguvchi bu bevosita ifodalanuvchi ma’lumotni anglangan tarzda ham, anglanmagan tarzda ham tahlil qila olmaysiz. Har bir zamonaviy inson o‘z so‘z ohangini o‘zgartirish imkoniga ega. Avvalambor, haqqoniy eslashga harakat qiling, qachondir siz o‘z so‘z ohangizga nisbatan maqtovlar eshitganmisiz. Agar siz o‘z so‘z ohangizning yaxshiligiga ishonchingiz komil bo‘lsa, unda ovozingizni tasmaga yozib olib, uni eshitib ko‘ring. Birinchi eshitishdayoq ko‘pchilik o‘zining so‘zlash ohangini hayrat bilan tanib qolishadi.
Yoqimli ohang, bunda biz ayollarni nazarda tutyapmiz, odatda nafis ohangdir, baland ham, past ham, tez ham, sekin ham emas. Agar sizning ovozingiz boshqalarga yoqmasa, hayotingizdagi tutgan o‘rningizga uning mos kelmaganidan bo‘lishi mumkin. Ehtimol, siz gaplashayotganda charcharsiz. Boshqa nutqdagi qusurlar ham to‘g‘rilansa bo‘ladi. Ammo chiroyli nutq uchun faqat ohangning nafisligi yetmaydi. Dunyoqarashning boyligi nutqni yanada go‘zallashtiradi. Zero, quruq so‘zlardan iborat chiroyli nutq odamlarda sizga nisbatan bo‘lgan kinoyani uyg‘otadi. Buyuk mavlono Jaloliddin Rumiy «Ichingdagi ichindadir» nomli asarida “So‘z buyukdir. Zero Alloh bo‘l demasa ham olam bo‘laverar edi. Chunki Allohning xohishini o‘zi yetarlidir. Alloh «Bo‘l!» deb So‘zni buyuk qiloi", degan. Shunday ekan, so‘zlarni mazmun bilan boyitish ham muhimdir. Chiroyli nutq egasi o‘z nutqi bilan bir-ikki martagina odamlarni o‘ziga jalb qilishi mumkin. Lekin mazmunsiz chiroyli so‘zlar odamlar me’dasiga tegadi. Zero hozirgi paytda Siz nutq bilan yuzlanayotgan odamlar avvalida sizga ko‘proq ijobiy emas, tanqidiy nuqtai nazardan yondashadilar. Ish, martaba, kechinmalar va kayfiyatning yomonligi ham, betoblik ham atrofdagilar bilan qo‘pol muomalada bo‘lish huquqini bermaydi. Hatto buyruqni ham muloyimlik, mayin ovoz bilan va shu qatori bir vaqtda ishga doir qat’iyatlik bilan berish mumkin.
SUHBAT
Suhbat olib borish mahoratini egallash uchun qadimgi notiqlar kabi zarur bo‘lgan bilimlarni egallash lozim. Ammo bu do‘stona uchrashuvlarni notiqlik san’ati bo‘yicha musobaqaga aylantirish degani emas. Har kimga ham aqlli gaplarni osonlik bilan yetkazish qobiliyati berilmaydi. Suhbatlashish san’atida sergaplikka yo‘l qo‘ymay mashq qilish lozim, odamga moslashish kerak va uzoq tajribaga ega bo‘lgandan so‘nggina o‘z istiqbolini ko‘rish mumkin. Avvalambor biz o‘z «men» lashimizdan qochishimiz lozim, o‘zgalarning qiziqishiga e’tibor bermoq - bu har suhbatning asosiy afzalligidir. Jamoaga yoqish uchun suhbatdoshingizga yaqin bo‘lgan va uni ko‘proq qiziqtiradigan suhbat mavzularini tanlashingiz lozim. Jamiyatning ba’zi a’zolariga doimo hamma narsadan noliyveradigan va ayb qidiraveradigan odamlar kiradi. Ammo muloqot qilish me’yori va tajribasiga ega haqiqiy odobli inson hamisha o‘z talabalari darajasida kamtarin, mulohazalarida esa notakabbur va bag‘rikeng bo‘ladi. Agar jamoat sizga notanish bo‘lsa, suhbatda mavjud odamlar borasida gaplashmagingiz ma’qul, avval ularning o‘zaro munosabatlarini kuzatib, shu asosda biron bir narsa deyishingiz mumkin.
So‘z bu o‘zingizga qarshi qurolga aylanuvchi kuchdir. Yaqiningizni ayblashdan oldin, o‘ylab ko‘ring, hasadgo‘y bo‘lmang. Ko‘rolmaslik hissini ochiqchasiga ko‘rsatmang, bundan sizga bo‘lgan munosabat ijobiy o‘zgarish kasb etmaydi. Atrofdagilar uchun notanish bo‘lgan tilda biron-bir odam bilan suhbatlashish madaniyatsizlikdir. Suhbatdagi har bir so‘z suhbatdosh uchun aniq va tushunarli bo‘lmog‘i lozim. Agar sizning nutqingizni tinglayotgan odam biron-bir so‘zni qaytarish uchun gapingizni bo‘lsa, tez orada suhbatdosh sizga bo‘lgan qiziqishini yo‘qotadi. Bunda nutq o‘ta baland ohangda bo‘lmasligi lozim, aks holda, o‘zingizni noqulay ahvolga solib qo‘yasiz. Sizning suhbatingizga uchinchi suhbatdosh qo‘shilsa-yu, mavzu esa o‘ta nozik xususiyat kasb etsa, o‘zingizni iltifotli va hushmuomala bo‘ling. Jamoatda turli narsalar haqida gap ketadi, savollar chuqurlashib ketmaydi, biron- bir narsa har taraflama ko‘rib chiqilmaydi, balki qisqacha mulohaza yuritiladi, ammo yuzaki emas. Hech qachon boshqalar bilan gaplashish istagi borligini yoki suhbat sizga zerikarli ekanligini ko‘rsatmang, suhbat chog‘ida atrofga alanglab, qo‘lga tushgan biron narsani o‘ynab yoki soatga qarayverish mumkin emas. Suhbat chog‘ida o‘zini ko‘klarga ko‘tarib, o‘z faoliyati, izlanishlari, mulki, o‘z tanishlari doirasi yoki kimnidir ismini ro‘kach qilish bilan maqtanish va yaxshi emas - bular suhbatdosh aqlining qanchalik tor ekanligidan guvohlik beradi. Munozara qilinayotgan muammolar doirasi keng bo‘lishi mumkin, biroq nima bo‘lganda ham o‘zingizni ishonchli his qiladigan, o‘zingizga mos bo‘lgan mavzularda suhbat olib borishingiz maqsadga muvofiqdir. Suhbatdoshni sog‘liqdan nolish, ob-havo haqidagi so‘zlar bilan charchatmang. Suhbat haqiqatan ham qiziqarliroq bo‘lishi uchun barcha qobiliyatingiz va hazilkashligingizni ishga soling.
Do'stlaringiz bilan baham: |
