Boshqaruv hisobi ob’yektlari. Boshqaruv hisobining metodi

Boshqaruv hisobi obyektlari

Boshqaruv hisobi mohiyatini belgilashda uning muhim xususiyatini ta’kidlash lozim: boshqaruv hisobi boshqaruv jarayonini hisob-kitoblar jarayoni bilan uzluksiz bog‘laydi.
Boshqaruv predmeti - ishlab chiqarishning maksimal samaradorligiga erishish maqsadida xo‘jalik yurituvchi subyekt xodimlari faoliyatini tashkil qilish va muvofiqlashtirish uchun boshqaruv obyekti yoki boshqaruv jarayoniga ta’sir o‘tkazishdir. Boshqaruv rejalashtirish, tashkil qilish, muvofiqlashtirish, rag‘batlantirish va nazorat qilish yordamida boshqaruv predmetiga ta’sir o‘tkazadi. Aynan shu funksiyalarni boshqaruv hisobi bajarib, u o‘z tizimini yaratib, boshqaruvning maqsad va vazifalariga javob beradi.
Hozirgi paytgacha boshqaruv hisobi predmetining aniq ta’riflari mavjud emas. Mualliflar umumiy holda buxgalteriya hisobi va xususiy holda boshqaruv hisobi mohiyati ta’riflarini ifodalash bilan chegaralanishmoqda. Ta’kidlash lozimki, xo‘jalik yurituvchi subyekt faoliyatini boshqarish tizim va metodlari o‘zgarmoqda, shunga muvofiq tarzda boshqaruv hisobining tarkibi o‘zgarmoqda. Ayniqsa, bu turli tashkiliy tuzilmaga ega bo‘lgan xo‘jalik yurituvchi subyektlardagi o‘zgaruvchan tashqi omillar (inflyatsiya, ishlab chiqarishni tarkibiy qayta qurish va sh.k.) ta’siridagi xarajatlar va daromadalar hisobini modellashtirishga tegishlidir. Ana shu erda boshqaruvning obyektlari va subyektlari tarkibi o‘zgaradi.
Boshqaruv to‘g‘risidagi fan boshqaruv hisobi predmeti haqidagi konsepsiyani ham shakllantiradi.
Boshqaruv hisobining predmeti - xo‘jalik faoliyatini boshqarish jarayonining barcha bo‘g‘inlaridagi obyektlar yig‘indisidir.
Predmetning mazmunini tushunish, uning mohiyatiga obyektiv baho berish uchun, boshqaruv hisobi fanining obyektlari mohiyatini to‘g‘ri tushunish kerak bo‘ladi.
Boshqaruv hisobining obyektini belgilashda nafaqat amaliyotchilar, balkim nazariyachi olimlar o‘rtasida ham yaqin bo‘lgan quyidagicha yondashuv mavjud: boshqaruv hisobining obyekti, bu xo‘jalik yurituvchi subyektning butun faoliyati hamda uning alohida segmentlari. Shu bilan birgalikda, alohida ta’kidlash kerakki, amaliyotchilar ham, nazariyachi olimlar ham xo‘jalik yurituvchi subyektning segmentini belgilashga turlicha yondashishadi. Ayrim qarashlarda, xo‘jalik yurituvchi subyektning segmenti deyilganda, uning faqat ayrim olingan bo‘g‘inlari hisobga olinishi nazarda tutiladi. Yana bir qarashlarda, xo‘jalik yurituvchi subyekt segmenti uning ayrim olingan mustaqil bo‘g‘inlari va mahsulotlari turini hisobga olish imkonini beradi, deb e’tirof etiladi.
Xo‘jalik yurituvchi subyekt segmenti deyilganda, nafaqat xo‘jalik yurituvchi subyektning alohida olingan bo‘g‘inlari, balkim boshqaruv hisobining oldiga qo‘yilgan maqsad va vazifalardan kelib chiqqan holda, mahsulot turlari hamda bir xil jarayonlar ham hisobga olinishi kerak.
Boshqaruv hisobining obyektlarini sxematik tarzda quyidagicha aks etirish mumkin (rasmga qarang):
Boshqaruv hisobi obyektining ikkinchi guruhiga quyidagi faoliyat turlari kiritiladi:

•