Boshqaruv hamda pedagog kadrlarni qayta tayyorlash va ularning malakasini oshirish instituti

Markazlashtirilmagan determinirlangan usul
Markazlashtirilmagan determinirlangan usullarga quyidagilar kiradi: 
•  Aralashib ketadigan segmentlar usuli;
•  Segmentni ulash usuli.
Ikkala usul asosan ilmoqli (xalqali) topologiya tarmoqlarda ishlatiladi va tarmoq 
bo‘yicha maxsus paketlarni uzatishga asoslanadi. 
Aralashib ketadigan segmentlar usuli segment deb ataladigan paketni ishlatadi. 
Segment – bu tarmoq bo‘yicha erkin aylanib yuradigan paket bo‘lib, u standart vaqt 
oralig‘ini aniqlaydi.  Segment band yoki bo‘sh bo‘lishi mumkin. Agar segment bo‘sh bo‘lsa 
segment etib brogan stansiya unga o‘zining ma’lumotlari paketini / paketlarini qo‘yishi 
mumkin va segmentni band deb belgilaydi va uni uzatib yuboradi. Bu usul kop jihatdan 
vakolatni uzatish usuliga o‘xshashdir, lekin segment harakatini tarmoq markazidan 
boshqarilmaydi. 
Segmentni ulash usuli ham segment deb ataladign tarmoq bo‘yicha erkin aylanib 
yuradigan paketni ishlatadi. Segmentni olgan ishchi stansiya, hatto agar kelgan segment 
band bo‘lsa ham, o‘zining ma’lumotlarini uzatishi mumkin. Keyingi holatda stansiyaga 
kelgan segmentning harakatini to‘xtatib turadi (uni vaqtincha buferli xotirada eslab qoladi) 
va uning o‘rniga o‘zining ma’lumotlar paketi ulangan yangi segmentni shakllantiradi. 
Stansiya tarmoq bo‘yicha oldin o‘zining yangi segmentini, keyin esa oldin kelgan “begona” 
segmentni yuboradi.
Tasodifiy murojaat qilish usullari tarmoqning barcha stansiyalarini teng huquqliligiga 
va ularning istalgan vaqtda monokanalga ma’lumotlarni uzatish maqsadida murojaat 
qilish imkoniyatiga asoslangan. Bir nechta stansiyalar tomonidan bir vaqtning o‘zida 
ma’lumotlarni uzatishga urunishlar mumkin bo‘lganligi tufayli ular o‘rtasida ko‘pincha 

---

18
janjallar (to‘qnashuvlar) paydo bo‘ladi, shuning hisobiga tasodifiy murojaat qilish usulini 
ko‘pincha “tortishuvlar usuli” deb atashadi. 
Tortishuvli holatlar sonini kamaytirish ma’lumotlarni uzatishni istagan stansiya 
tomonidan monokanalning bandligini aniqlash uchun, monokanalni oldindan eshitib 
ko‘rish yo‘li bilan ta’minlanadi. Agar kanal band bo‘lsa stansiya ma’lumotlarni uzatishga 
o‘zining urinishini ancha katta bo‘lmagan vaqt oralig‘idan keyin tiklaydi. Agarda 
ma’lumotlarni uzatishni bir vaqtning o‘zida ikki stansiya boshlasa u holda to‘qnasuv 
sodir bo‘ladi va ma’lumotlar monokanalda buzilib ketadi. Ikkala to‘qnashgan stansiyalar 
o‘zlarining ma’lumotlarini qaytadan uzatishga majbur bo‘ladilar.
Tortishuvlar usuli monokanal kam yuklangan abonentlar soni unchalik ko‘p bo‘lmagan 
tarmoqlarda ishlatish uchun tavsiya etilishi mumkin (tez-tez paydo bo‘ladigan janjalli 
holatlar tufayli bi usul kanalning yaxshi yuklanganligini ta’minlab bera olmaydi).