Boshqarish, tashkil etish maxsus boshqarish faoliyati; boshqarish toʻgʻrisidagi fan

1.2. Menejment madaniyatining asosiy unsurlari
Menejment madaniyati tarkibiga boshqaruv xodimlari madaniyati, boshqaruv jarayonlari madaniyati, mehnat sharoiti madaniyati va hujjatlar yuritish madaniyati kiradi.Menejment madaniyatining barcha unsurlari o’zaro bog’liq va o’zaro ta’sir etuvchidir. Shu bilan birga ular orasida boshqaruv xodimlari madaniyati yetakchi ahamiyatga ega. Menejer boshqaruv jarayoni madaniyatining yuqori darajasiga erishishi va o’z mehnatini tashkil etishni takomillashtirib borishi kerak.Boshqaruv xodimlari madaniyati ko’p omillarga bog’liq, umumiy madaniyat darajasi, ishbilarmonlik sifatlari, boshqaruv ilmini chuqur va har tomonlama bilish va uni o’z faoliyati jarayonida qo’llay olish bilan xarakterlanadi.
Har bir korxona va tashkilot menejeri o’z vazifasini bajarish jarayonida jamoaning boshqa a’zolari bilan munosabatda bo’lar ekan ishbilarmon kishilar o’rtasida mavjud axloqiy qoidalarga bo’ysunadi. Har bir jamoada xayrixohlik, insonga hurmat muhiti mavjud bo’lishi kerak. Boshqaruv madaniyati sansalorlik, mansabparastlik, shavqatsizlik, qo’pollikka ziddir. Boshqaruv tizimida, shuningdek, davlat me’yorlariga rioya qilmaslik, va’dabozlik, faoliyatga noto’g’ri baho berish va boshqa xususiyatlarga yo’l qo’yib bo’lmaydi. Amaliy faoliyatda fandan foydalanish, mehnatga ijodiy yondashish, tadbirkorlik, javobgarlik, tashabbus va mustaqillik, xo’jasizlikka, byurokratizm, qonun buzuvchilikka, murosasizlik, vijdoniylik, kamtarlik va oddiylik boshqaruv xodimlari madaniyatini ifodalaydi.Boshqaruv madaniyati uchun boshqaruv jarayonini tashkil etish madaniyati darajasi muhim ahamiyatga ega. Boshqaruv jarayoni madaniyatiga rioya qilish korxonada zamonaviy boshqaruv jarayoni qo’llanilishini bildiradi.Boshqaruv jarayoni madaniyati shuningdek, boshqaruv mehnatini (boshqaruv mehnatini maqbul taqsimlash, kooperatsiya qilish va chegaralash, ishchilar sonini meyorlash, kadrlarni to’g’ri joylashtirish va ulardan foydalanish) va ishlovchi ish joyini (ish joyi va binoning qulayligi, ularning sanitariya-tozalik talablariga javob berishi), maqbullashtirish, majlislarni, suxbatlarni, tashrifchilarni qabul qilish, uchrashuv, telefon orqali so’rash, mehnatkashlar xatlari bilan tanishishni to’g’ri tashkil etish va rasmiylashtirishni ham qamrab oladi. Menejment madaniyati tarkibiga boshqaruv xodimlari madaniyati, boshqaruv jarayonlari madaniyati, mexnat sharoiti madaniyati va xujjatlar yuritish madaniyati kiradi. Menejment madaniyatining barcha unsurlari o’zaro bog’liq va o’zaro ta’sir etuvchidir. Shu bilan birga ular orasida boshqaruv xodimlari madaniyati yetakchi ahamiyatiiyatga ega. Menejer bosharuv jarayoni madaniyatining yuqori darajasiga erishish va o’z mexnatini tashkil etishni takomillashtirib borishi kerak. Xar bir korxona va tashkilot menejeri o’z vazifasini bajarish jarayonida jamoaning boshqa a’zolari bilan munosabatda bular ekan ishbilarmonkishilar urtasida mavjud axloqiy koidalarga buysunadi. Xar bir jamoada xayrixoxlik, insonga xurmat muxiti mavjud bo’lishi kerak. Boshqaruv madaniyati sansalorlik, mansabparastlik, shavkatsizlik, ko’pollikka ziddir. Boshqaruv tizimida, shuningdek, davlat meyorlariga rioya kilmaslik, va’dabozlik, faoliyatga noto’g’ri baxo berish va boshqa xususiyatlarga yo’l quyib bulmaydi. Amaliy faoliyatda fandan foydalanish. Mexnatga ijodiy yondashish, tadbirkorlik, javobgarlik, tashabbus va mustaqillik, xo’jasizlikka, byuroqtatizm, qonun bo’zuvchilikka, murosasizlik, vijdoniylik, kamtarlik va oddiylik boshqaruv xodimlari madaniyatini ifodalaydi. Menejment madaniyatining asosiy unsurlari. Menejment madaniyati Boshkaruv xodimlari madaniyati Boshqaruv jarayoni madaniyati Mexnat sharoiti madaniyati Xujjatlar yuritish madaniyati Xodim madaniyatining umumiy darajasi Boshqaruv ning zamonaviy texnologiyasi Ishlab chikarish madaniyati Xujjatlarni rasmiylashtirish Boshqaruv ilmini bilish Boshqaruv mexnatini makbul tashkil etish Ish joyini tashkil etish madaniyati Xujjatlar ning xizmat kilish muddati Boshqaruv san’atini egallash Boshqaruv jarayonini kompleks mexanizatsiyala va avtomat lashtirish Joylashtirish Xujjatlar dan foydalanishninkula yligi Xodimning shaxsiy va ishbilarmonlik sifatlari Xizmat kursatish Xujjatlar bilan xizmat kursatish ishonchliligi Tashrifchilarni qabul kilish, telefon orkali suzlashish, majlislar utkazish madaniyati kurollash jixozlash Boshqaruv xodimlari madaniyatini ta’minlashning asosiy yo’llari - boshqaruv ilmini chukur egallash, umumiy madaniy darajasi va malakasini muntazam oshirib borish, o’z faoliyati natijalarini taxlil etish va tushunish, ijobiy shaxsiy sifatlarni rivojlantirishdan iborat. Boshqaruv madaniyati uchun boshqaruv jarayonini tashkil etish madaniyati darajasi muxim ahamiyatiiyatga ega. Boshqaruv jarayoni madaniyatiga rioya qilish korxonada zamonaviy boshqaruv jarayoni qo’llanilishini bildiradi. Boshqaruv jarayoni madaniyati shuningdek, boshqaruv mexnatini (boshqaruv mexnatini maqbul taksimlash, kooperasiya qilish va chegaralash, ishchilar sonini meyorlash, qadrlarni to’g’ri joylashtirish va ulardan foydalanish) va ishlovchi ish joyini (ish joyi va binoning kulayligi, ularning sanitariya-tozalik talablariga javob berishi), maqbullashtirishsh, majlislarni, suxbatlarni, tashrifchilarni qabul qilish, uchrashuv, telefon orqali surash, mexnatkashlar xatlari bilan tanishishni to’g’ri tashkil etish va rasmiylashtirishni xam kamrab oladi. Boshqaruv jarayonida turli-tuman texnika - oddiy kalkulyatordan tortib murakkab EXMlargacha qo’llaniladi. Menejerlar bu texnika imkoniyatlari va maqbul foydalanish soxalarini bilishlari lozim bo’lib, bu boshqaruv madaniyati darajasini bildiradi. Boshqaruv madaniyatining ajralmas unsuri - xujjatlar yuritish madaniyatidir. Xujjatlarning boshqaruv jarayonidagi ahamiyatiiyati juda katta, chunki boshqaruvning biror-bir vazifasini xujjalar asosida yetkazilib beriluvchi axborotsiz amalga oshirib bulmaydi. Xujjatlardagi axborot korxona tashqi va ichki faoliyatining xamma tomonini kamrab oladi. Boshqaruv jarayonining barcha operasiyalari amalda xujjatlardan boshlanib, xo’jatlar bilan tugaydi. shovkin Boshqaruv uslubi Boshqaruv madaniyatini takomillashtirish - uning bara unsurlarini takomillashtirish demakdir. Menejment madaniyati tarkibiga boshqaruv xodimlari m adaniyati, m enejm ent jarayonlari madaniyati, m ehnat sharoiti m adaniyati va hujjatlar yuritish m adaniyati kiradi. Menejment madaniyatining barcha unsurlari o'zaro bog'liq va o'zaro ta ’sir etuvchidir. Shu bilan birga ular orasida boshqaruv xodimlari m adaniyati yetakchi aham iyatga ega. Menejer menejment jarayoni madaniyatining yuqori darajasiga erishish va o'z mehnatini tashkil etishni takomillashtirib borishi kerak. Boshqaruv xodimlari madaniyati ko'p omillarga bog'liq, umumiy madaniyat darajasi, ishbilarmonlik sifatlari, menejment ilmini chuqur va har tomonlama bilish va uni o'z faoliyati jarayonida qo'llay olish bilan xarakterlanadi. Har bir korxona va tashkilot m enejeri o'z vazifasini bajarish jarayonida jam oaning boshqa a’zolari bilan munosabatda bo'lar ekan ishbilarmon kishilar o'rtasida mavjud axloqiy qoidalarga bo'ysunadi. Har bir jamoada xayrixohlik, insonga hurmat muhiti mavjud bo'lishi kerak. Menejment madaniyati sansolarlik, mansabparastlik, shavqatsizlik, qo'pollikka ziddir. Menejment tizimida, shuningdek, davlat me’yorlariga rioya qilmaslik, va’dabozlik, faoliyatga noto'g'ri baho berish va boshqa xususiyatlarga yo'l qo'yib bo'lmaydi. Mehnatga ijodiy yondashish, tadbirkorlik, javobgarlik, tashabbus va mustaqillik, xo‘jasizlikka, byurokratizm , qonun buzuvchilikka murosasizlik, vijdoniylik, kam tarlik va oddiylik boshqaruv xodimlari madaniyatini ifodalaydi. Boshqaruv xodimlari madaniyatini ta’minlashning asosiy yo'llari - menejment ilmini chuqur egallash, umumiy madaniy darajasi va malakasini muntazam oshirib borish, o‘z faoliyati natijalarini tahlil etish va tushunish, ijobiy shaxsiy sifatlarni rivojlantirishdan iborat. Menejment madaniyati uchun m enejm ent jarayonini tashkil etish madaniyati darajasi muhim aham iyatga ega. Menejment jarayoni 119 madaniyatiga rioya qilish korxonada zamonaviy menejment jarayoni qo'llanilishini bildiradi. Menejment jarayoni madaniyati, shuningdek, menejment mehnatini (menejment mehnatini maqbul taqsimlash, kooperatsiya qilish va chegaralash, ishchilar sonini me’yorlash, kadrlarni to‘g‘ri joylashtirish va ulardan foydalanish) va ishlovchi ish joyini (ish joyi va binoning qulayligi, ularning sanitariya-tozalik talablariga javob berishi), maqbullashtirish, majlislarni, suhbatlarni, tashrifchilarni qabul qilish, uchrashuv, telefon orqali so'rash, mehnatkashlar xatlari bilan tanishishni to‘g‘ri tashkil etish va rasmiylashtirishni ham qamrab oladi. Menejment jarayonida turli-tuman texnika - oddiy kalkulyatordan tortib kom pyuterlargacha qo'llaniladi. Menejerlar bu texnika imkoniyatlari va maqbul foydalanish sohalarini bilishlari lozim bo'lib, bu m enejm ent m adaniyati darajasini bildiradi. Menejment madaniyatining ajralmas unsuri - hujjatlar yuritish madaniyatidir. Hujjatlarning menejment jarayonidagi ahamiyati juda katta, chunki menejmentning biror-bir vazifasini hujjatlar asosida yetkazilib beriluvchi axborotsiz am alga oshirib bo'lmaydi. Hujjatlardagi axborot korxona tashqi va ichki faoliyatining hamma tomonini qamrab oladi. Menejment jarayonining barcha operatsiyalari amalda hujjatlardan boshlanib, hujjatlar bilan tugaydi. Menejment madaniyatini takomillashtirish uning barcha boshqarish tamoyillarini Teylorning zamondoshi fransuz olimi Anri Fayol ishlab chiqdi. Korxonada amalga oshirilayotgan barcha operatsiyalarni u olti guruh (texnika, tijorat, moliya, mol-mulk va shaxslarni qoʻriqlash, hisobkitob, maʼmuriy)ga boʻlib, boshqarishni 6-guruhga kiritadi. Menejmentyoki boshqarishning obʼyekti korxona faoliyati, uning subʼyekti esa boshqarish ishini bajaruvchi idoralar va ularning xodimlaridir. Menejment bilan maxsus tayyorgarlik koʻrgan, boshqarishning qonun-qoidalarini chuqur biladigan malakali mutaxassislar — yollanma boshqaruvchilar — menejerlar shugʻullanadilar. Ular aholining alohida ijtimoiy qatlamini tashkil qiladi. Menejmentning yuqori (firma strategiyasini ishlab chiqish), oʻrta (ishlab chiqarish, sotish, narx belgilash, mehnatni tashkil qilish), quyi (sex, boʻlim doirasida ishni tashkil qilish, kunlik, haftalik, oylik ish topshiriqlari bajarilishini boshqarish) boʻgʻinlari bor. Shunga muvofiq holda menejerlar oliy martabali, oʻrta toifadagi va quyi toifadagi menejerlarga boʻlinadi. Ayrim tadqiqotlar Menejmentni kishilardan nafli samaralar olish sanʼati, deb hisoblaydilar. Mukammal Menejmentning xos belgilari: faoliyatga, izlanishga tarafdorlik; oddiy tuzilma va kamsonli xodimlar; isteʼmolchiga yaqinlik; unumdorlikni taʼminlashda insonning hal qiluvchi oʻrni; tadbirkorlikni ragʻbatlantiruvchi mustaqil idora qilish huquqi; asosiy faoliyat turiga birlamchi eʼtibor; hammadan koʻra yaxshiroq tanish boʻlgan sohaga kirishish; erkinlik va kuchli nazoratni birgalikda qoʻllash. Firmalarning Menejment tizimi umumiy Menejment, funksional Menejment, moliyaviy Menejment, marketing ishi, xodimlar ishini boshqarish, ishlab chiqarish Menejment, ilmiy-texnika ishlarini boshqarish va boshqalarni oʻz ichiga oladi. Menejment nazariyasi va amaliyoti evolyusiyasi turli xil qarashlarda oʻz ifodasini topdi. 20-asrning 50—60 yillarida asosiy eʼtibor boshqarishning tashkiliy tuzilishiga qaratilgan boʻlsa, 60—70-yillarda strategik rejalashtirishdan strategik boshqarishga oʻtish davri boʻldi. 20-asrning oʻrtalariga kelib Menejment Oʻzbekistonda tez surʼatlar bilan rivojlandi. 1966 yilda OʻzRFA Kibernetika institutining tashkil qilinishi, akademik V. K. Qobulov boshchiligida olib borilgan nazariy, uslubiy, amaliy ishlari respublikada Menejment fanining rivojlanishiga asos boʻldi.20-asr oxiri — 21-asr boshlarida Menejment Oʻzbekistonda maxsus fan sifatida oliy oʻquv yurtlarida oʻqitila boshladi. Menejmentga doir tadqiqotlar yoʻlga qoʻyildi, darsliklar yozildi, «Madaniyat» tushunchasi rivojlanishi darajasining umumlashtiruvchi ko’rsatkichi bo’lib, bir qancha ma’noni bildiradi. Masalan, jamiyat madaniyati, ayrim shaxs madaniyati, va nihoyat, inson faoliyatining ayrim turi madaniyati haqida so’z yuritish mumkin. Inson faoliyati moddiy va ma’naviy boyliklar yaratuvchi turlarga bo’linadi. Shusababli, moddiyvama’naviymadaniyatfarqqilinadi.Insoniyatmadaniyatio’suvchan, o’zgaruvchan, chunkihozirgiavlodavvalgiavlodlarmadaniyqadriyatlaridanijodiyfoydalanishasosidaginayanadarivojlanishimumkin.O’zbekistonningnoyobmadaniyatiyillar, asrlardavomidashakllanib, unisaqlash, rivojlantirishko’pmillatlirespublikaningyuqorima’lumotliinsonlari - fan, adabiyot, san’atarboblarivazifasidir.Insonhayotifaoliyatiningmuhimtarkibiyqismibutuninsoniyattomonidanjamlanganmadaniyboylikkaegabo’lishi, shujumladanboshqaruvmadaniyatiniegallashdir.Menejment madaniyati juda muhimdir. Insoniyat o’z rivojlanish jarayonida juda katta menejment tajribasini jamlagan. Bozor sharoitida bu tajriba boshqaruv samaradorligini oshirishga xizmat qilishi kerak. Menejmentning vujudga kelishi va rivojlanishi, avvalo boshqaruv madaniyati darajasi yuksalishi bilan bog’liqdir. chunki, menejment yo’llari, usullari, vosita va uslublariga tanqidiy baho berish yo’li bilan, ularning eng yaxshilari jahon tajribasida qo’lanishi uchun ajratib olinadi. Menejment madaniyati inson madaniyatining tarkibiy qismi bo’lish bilan birga qator o’ziga xos xususiyatlarga ham ega. Madaniyatga ega bo’lish menejer uchun faqat zarur emas, balki shartdir, chunki har bir tashkilotning har bir bo’linmasi samarali ishlashi uchun uning xodimlari yuksak madaniyatga ega bo’lishlari kerak.Menejment madaniyati darajasi xodimlar, ayniqsa, menejerlar madaniyatini, menejment jarayoni madaniyati, boshqaruv texnikasi, mehnat sharoitini aks ettiruvchi ko’rsatkichlar bo’yicha baholanadi. Menejment madaniyati unsurlarining turli-tumanligi boshqaruv jarayonida turli-tuman me’yorlarga, jumladan, axloqiy, huquqiy, iqtisodiy, tashkiliy, texnikaviy, estetik me’yorlarga rioya qilish zaruriyatini keltirib chiqaradi.Axloqiy me’yorlar insonning axloq va odob sohasidagi xulqini tartibga soladi. Ular jumlasiga ijtimoiy burchni to’g’ri tushunish, kishi o’rtasida insoniy munosabat va o’zaro hurmat, vijdonlilik, haqiqatgo’ylik, kamtarlik va hokazolar kiradi. Boshqaruv jaaryonida axloqiy me’yorlarga rioya qilish uning madaniyati yuqori darajasidan dalolat beradi.Tashkiliy me’yorlar tashkilot tarkibini, alohida bo’linma va shaxslar faoliyati tarkibi va tartibini, ichki tartib faoliyat turlarini, xodimlar vazifalarini, axborotni qayta ishlash va foydalanish jarayonini belgilaydi.Texnikaviy me’yorlar korxonaning va uning bo’linmalarining boshqaruv uchun zarur uskuna, texnika va transport vositalari, asboblar bilan qurollanganlik darajasini bildiradi.