Boshqarish kafedrasi maktab muzeylari yoshlar ongida qadriyatlarni shakllantirish omili mavzusidagi

Mavzuning o`rganilish darajasi. Mustaqil O`zbekistonda muzeyshunoslik 

sohasida amalga oshirilgan tadqiqotlar, adabiyotlar tahlili, muzeylarni qayta 

qurish, yangilarini yaratish bo`ycha olib borilgan bunyodkorlik ishlarini 

umumlashtiruvchi, fundamental tadqiqot ishlari shu davrga qadar amalga 

oshirilmagan. Bu taxlilni maktab muzeylari faoliyatida ham ko`rishimiz mumkin. 

CHunonchi, maktab muzeylari faoliyatini targ’ib-tashviq ishlari sust olib 

borilganligi, ilmiy maqolalar, risolalar baromoq bilan sanarli kamligi 

mustaqillikgacha bo`lgan davrda uning o`rganilish darajasiga salbiy e`tiborni 

ko`rsatadi. 

Sho’rolar davrida yoki mustabid sovet tuzumi davrida biz o`rganayotgan mavzuni 

o`rganish darajasini taxlil qilganimizda kommunistik mafkura asosida yoritishga 

xarakat qilganligining guvohi bo`lamiz, shu bois deb ta`kidlagan edi yurtboshimiz 

I.A.Karimov “Ota bobolarimizga ana shunday ranglar bilan ajratib baho 

---

 

7

bermasligimiz, balki ularning xayotini, muayyan davr mohiyatini to`g’ri 

tushunishga harakat qilishimiz lozim”

1

. 

Tanlangan mavzuni o`rganish va taxlil etishimizda sho`rolar davri, mustaqillik 

yillarida muzey ishi, muzeylarning mustaqillik yillaridagi rivoji, me`yoriy-huquqiy 

asoslari, muzeyshunoslikning dolzarb masalalari, bolalar muzeylari, muzey 

pedagogikasiga oid maktablarni Darmon Kuryazova kitobida

2

 aniq dalillar asosida 

berilganligi ish uchun katta ahamiyat kasb etadi. Erkin Mirzalievning kitobida

3

 

viloyat o`lkani o`rganish muzeyi va boshqa jamoatchilik muzeylarning rivojlanish 

tarixi, ilmiy-ommaviy tadbirlar, xazina-fond ishlari, ilmiy ekspozitsiyalarni 

yaratish ko`rgazma zallarni jixozlash uslublari borligi bilan ishda ushbu 

qo`llanmadan umumiy tarzda foydalanish imkoniyatini berganligi bilan ajralib 

turadi. 

M.G.Zairovaning maktab muzeyi to`g’risidagi kitobi

4

da sovet tuzumi davridagi 

maktab muzeylari faoliyati berilgan. Uni taxlili shuni ko`rsatadiki, u davrda 

muzeyning ilgari surgan g’oyasi kommunistik tarbiya, an`analarini yoshlar ongiga 

singdirish, tashviq etishdan borayotganligini ko`rish mumkin.T.V.Moloknova 

to`plamda chop etilgan “Maktab va muzey” maqolasida

5

   maktablarning  muzey 

bilan aloqasining o`rni tarixini o`rganishdagi yoshlar ongiga singdirishda jonli 

eksponatlarning o`rni va roli kattaligi bayon etilgan. B.A.Stolyarovning muzey 

pedagogikasi nomli kitobida

6

 yoshlar tarbiyasida muzey pedagogikasi sohasida bir 

qator mamlakatlarda olib borilayotgan tajribalar taxlili berilishi bilan aloxida 

qimmatli adabiyotlar sarasiga kiritish mumkin. Shuningdek, YA.G’ulomovning 

kitobi

7

 moddiy-madaniy yodgorliklarni saqlash, o`rganish muammolari yechimini 

yaratishda alohida tarixiy qimmatga ega asarlar qatoriga kiradi. Bu borada 

Y.Qosimovning kitobi ham moddiy-madaniy yodgorliklarni saqlash, o`rnini, usul 

                                                            

1

 Karimov I.A O`z kelajagimizni o`z qo`limiz bilan qurmoqdamiz. T. “Turkiston”, gazetasi muxbirlarining bergan 

savollariga javoblari. // “Turkiston”, 1999 y, 2-fevral. 

2

 Kuryazova D. O`zbekistonda muzey ishi tarixi. T.: San’at. 2010. –B. 153. 

3

 Mirzaliev E.YU. Namangan viloyat o`lkani o`rganish muzeyi: kecha va bugun. Farg’ona. 2010, -B. 100. 

4

 Zoirova M.G. Shkolniy muzey. – Alma-Ata: Mektep. 1982. –S. 79. 

5

 Molokova T.V. Muzey i shkola: vozmojnosti vzaimodeystviya //  Problemi pedagogiki sredey i visshey shkoli. / 

sbornik. Vg`p.1. – Kalinin: Kalineniy Gosuniversitet. 2004. –S. 60. 

6

 Stolyarov B.A. Muzeynaya pedagogika. Istoriya, teoriya, praktika- Moskva: Visshaya shkola, 2004. –S. 255. 

7

 G’ulomov YA. O`zbekistonda moddiy-madaniy yodgorliklarni saqlash, o`rganish yo`llari. Toshkent: 1994. –B. 

120. 

---

 

8

va yo`nalishlarini taxlil qilinishi bilan ish uchun umumiy ma`lumotlar sifatida 

yordamchi manbadir. 

Namangan viloyatidagi maktab muzeylari faoliyatlarini taxlil qilishimizda 

murabbiy, maktab muzeyining tashkilotchisi Abdullajon Nuriddinov risolasi

1

, 

Namangan shaxrida tashkil etilgan ya`ni 40-o`rta ta`lim maktabi qoshida va 

hozirda “Xalq” muzeyi maqomini olgan muzeyning to`la shakli faoliyati, tarixi o`z 

aksini topganligi bilan ishimiz uchun birinchi manbalar qatoriga kiradi. YAni bir 

maktab muzeyining fidoiysi Solijon Norqo`zievning risolasi

2

, Norin tumanida, 

qolaversa viloyatda o`z ish faoliyati, yoshlar tarbiyasi va boshqa yo`nalishlari bilan 

alohida tarixini yaratishi bilan ajralib turuvchi ilmiy-uslubiy manbalar sarasiga 

kiradi. A.Nabievning kitobi

3

 va unda ilgari surilgan masalalar, maktab muzeylarini 

tashkil topishi, vazifalari, maktab muzeyi fondlari to`g’risida asosiy fikr-g’oya 

ilgari surilganligi bilan ishimiz uchun asosiy adabiyot hisoblanadi. Muzeylar 

faoliyati, ishini taxlil etishimizda SH.M.O`xshaeva tomonidan nashrga tayorlab 

chop etilgan o`quv-uslubiy qo`llanma

4

 tarixini yordamchi adabiyotlar turkumiga 

kiradi. Unda muzeylar rivoji, faoliyati, xazina-fond, ilmiy-ommaviy ishlar tajribasi 

uslubi bayoni bilan ajralib turadi.  

Ishning o`rganilish darajasini taxlili bizga shuni ko`rsatadiki, 1991 yilgacha 

O`zbekiston muzeylari, jumladan, maktab muzeylari faoliyati yuqorida 

ta`kidlaganimizdek, mustaqillik g’oyalariga zid xolda o`rganilgan. 

Foydalanayotgan darsliklar va o`quv qo`llanmalar mazmun jixatdan eskirgan, 

ko`pchiligi zamon talabiga javob bermaydi va rus tilida yozilgan.  

Mustaqillik davrida muzeyshunoslik va muzey ishiga oid dastlabki maxsus xujjat 

O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1994 yil 23 dekabrda qabul 

qilingan “Respublika muzeylari faoliyatini yaxshilash chora-tadbirlari 

to`g’risida”

5

gi Qarori. 

                                                            

1

 Nuriddinov A. O`lkashunoslik xalq muzeyi ta`lim-tarbiya maskani. Namangan, 2001. –B. 62. 

2

 Norqo`ziev S. Maktabimiz tarixi muzeyi. Namangan 2005. –B. 40. 

3

 Nabiev A. Tarixiy o`lkashunoslik. T. O`qituvchi, 1996. –B. 335. 

4

 O`ljaeva SH.M. Muzeyshunoslik (o`quv qo`llanma). Toshkent. 2002. –B. 68. 

5

 O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 1998 yil 12 yanvarda qabul qilingan “Muzeylar faoliyatini tubdan 

yaxshilash va takomillashtirish to`g’risida”gi Farmoni. 

---

 

9

O`zbekiston Respublikasining “Muzeylar to`g’risida”gi 2008 yil 12 sentyabrdagi 

qonuni mustaqillik yillarida muzeylar faoliyatini takomillashtirishda va 

rivojlantirishda asosiy xujjat vazifasini bajara boshladi

1

.  

O`quvchi yoshlarni ongida milliy qadriyatlarni shakllantirishdagi olib borlayotgan 

ilmiy-ommaviy ishlari, ko`rgazmali tadbirlarini o`rganishdan ibratdir. 

Belgilangan maqsaddan kelib chiqan xolda quyidagi vazifalar aniqlanadi! 

- 

Maktab muzeyini tashkil etish yo`llari va uslublarini 

hamda mohiyat-mazmuni ochib berish; 

- 

Maktab muzeyini sohalarini tanlash, ushbu sohalarning 

tahlil qilib berish va ularning yoshlar tarbiyasidagi o`rnini 

ko`rsatish; 

- 

Maktab muzeyining vazifalarini ko`rsatib berish; 

- 

Maktab muzeyining fondlarini tashkil etish uslublari va 

eksponatlarni saqlash va u erda saqlanayotgan nodir va noyob 

eksponatlarni o`quvchi yoshlar tarbiyasidagi o`rnini ko`rsatish; 

- 

Maktab muzeyi tadbirlari va o`quvchi yoshlar ongida 

milliy qadriyatlarni shakllantirish omillarini ko`rsatib berish.