Boshning plastik anatomiyasi

72-rasm.


Boshning asosiy koordinatalaridan yana bin peshona che- garasiga parallel bo‘lgan va ikki orbita, yonoq yoyi, quloq tir- qishi hamda tashqi ensa do‘ngligidan o‘tuvchi chiziqdir. Ushbu chiziq o‘rta yuzani perpendikulyar holatda, xoch ko‘rinishida kesib o‘tadi va rasmda boshning ko‘tarilganlik yoki pastga egil-


107




ganlik darajasini aniqlaydi: agar uning bo‘rtib chiqqan qismi pastga qaragan bo‘lsa, bosh egilgan bo‘ladi, qarama-qarshi ho­latda bosh ko‘tarilgan bo‘ladi. Ushbu (xoch deb nomlanuvchi) ikki kesishuvchi chiziqlar asosan tasvirlanayotgan boshning burilganlik hamda egilganlik darajasini aniqlashda ishlatiladi. Rassom tomonidan tanlangan ko‘rish nuqtasiga mos ravishda xochdan o‘ngda, chapda, yuqorida, pastda peshona do‘ngligi, qosh yuqorisidagi yoylar, yonoq suyaklari, yonoq yoylari, yuqori jag‘, pastki jag‘ning o‘ng va chap tomonlari, quloq va boshq. belgilanadi. Agar bosh egilgan bo‘lsa, rakursga mos ravishda peshona, yonoq, pastki jag‘, quloq va hok.larning suyak bo‘rt- malari belgilanadi. Bosh suyagini (yoki boshni) orqa tomondan chizishda o‘rta chiziq va xochning boshqa chizig'ini, keyin esa quloq, yonoq yoyi, peshona va orbita chegarasi, yonoq va pastki jag‘ asosini e’tibor bilan belgilash kerak. Bosh suyagi qismlari joylashuvining hajmli ko'rinishini to‘liq tasawur etish uchun vaqti-vaqti bilan, o‘rindan turib, modelni turli tomonlardan to- mosha qilish va awalgi holatda rasm chizishni davom ettirish kerak. Yuz qismlarini aniqlashtirish — burun, og‘iz, ko'zni chi­zish — boshning shakli (kenglikdagi Bosh suyagi elementlari) chizib bo‘lingandan so‘ng amalga oshiriladi. Odam boshining alohida qismlari tuzilishi bilan tanishish uchun ularni, masalan, Mikelanjelo tomonidan ishlangan
«Dovud boshi»ning gipsdan ishlangan bo‘laklarini chizish­ni o‘tgan boblarda ko‘rib chiqqan edik.

3. 
   Antik davr gips bosh modelini chizish
   

Bosh shaklini o‘rganishni bir nechta sabablarga ко' ra gipsli modellardan o‘rganish tavsiya etiladi:

• 
  yosh rassomga shaklni aniq ko‘rishga halal beruvchi turli rang va tonlar (soch, ko‘z rangi va h.k.) mavjud emas;
  
• 
  bosh va uning boiaklari plastikasining umumlashganligi;
  
• 
  shaxsiy va tushuvchi soya, jilva va yorug‘lik aksining aniq joylashganligi.
  

Rasm tasviri qog‘ozga joylashtirishdan boshlanadi. Qog‘oz formati standart qog‘ozning 1/4 qismini tashkil etishi kerak (73- rasm).


108




Tasvir o‘lchami naturadagi bosh o‘lchamidan katta bo‘lib ketmasligi va qog‘oz o‘lchamiga mos kelishi, ya’ni tasvir juda katta yoki o‘ta kichik bo‘lmasligi lozim. Bosh rasmini qog‘oz markazidan yuqoriroqda joylashtirish maqsadga muvofiq sana- ladi. Boshning burilishi yoki harakati kompozitsion muvozanat nuqtai nazaridan rasmni markazdan bir oz chetlashtirilishiga sabab bo'ladi. Misol uchun boshning yon tomonga burilishi tasvimi markazdan biroz uzoqlashtiradi, chunki boshning yuz qismi bunday ko‘rinishda ko‘proq detallarga ega va u muvoza- natni buzadi.