Boshlang’ich ta’lim va sport tarbiyaviy ishi

Toshkent viloyati Chirchiq davlat Pedagogika instituti “Boshlang’ich ta’lim va sport tarbiyaviy ishi” yo’nalishi maxsus sirtqi bo’limi 18/2-guruh talabasi Ibragimova Xurshidaning kurs ishi taqdimoti

Mavzu: Maktab o’quvchilari shaxsini har tomonlama kamol toptirish Reja: I.Kirish. II.Asosiy qism: 1 BOB. Ajdodlarimiz asarlarida barkamol shaxs timsoli. 1.1. Barkamol shaxsni shakllantirish me’zonlari. 1.2. Milliy ta’lim-tarbiya tarixida barkamol shaxs tarbiyasi. 2 BOB. Kadrlar tayyorlash milliy dasturi asosida barkamol shaxsni shakllantirish. 2.1. Barkamol shaxsni tarbiyalashda aks etadigan jihatlar. 2.2. Maktab o’quvchilari shaxsini rivojlantirish. III.Xulosa.

Ijtimoiy-siyosiy mustaqillikka erishish O‘zbekiston Respublikasi ijtimoiy taraqqiyotida yangi davrni boshlab berdi. Eski, totalitar mafkuraviy g‘ oyalar inkor etilib, jamiyat rivoji va istiqbolini kafolatlovchi yangi qarashlar shakllandi. Mustaqillik yillarida Milliy istiqlol g‘ oyasining asoslanishi esa jamiyat hayotining barcha sohalarida keng ko‘ lamli islohotlarni yanada jadal amalga oshirish orqali rivojlangan demokratik davlatlar darajasida taraqqiy etishning samarali yo‘ nalishlarini belgilab olish imkoniyatini yaratdi.

Abdulla Avloniyning “Birinchi muallim”, “Ikkinchi muallim”, “Turkiy Guliston yohud axloq”, “Maktabi guliston” singari darsliklari bir necha bor bosilib chiqdi hamda bu darsliklar o‘ sha davrda ochilgan Turkistonning ko‘ plab maktablari uchun muhim qo‘ llanma bo‘ ldi.

Abdulla Avloniyning “Birinchi muallim”, “Ikkinchi muallim”, “Turkiy Guliston yohud axloq”, “Maktabi guliston” singari darsliklari bir necha bor bosilib chiqdi hamda bu darsliklar o‘ sha davrda ochilgan Turkistonning ko‘ plab maktablari uchun muhim qo‘ llanma bo‘ ldi.

Alloma o‘ z davrining dolzarb muammolarini inobatga olgan holda “Turkiy guliston yohud axloq” asarida barkamol insonni tarbiyalashda “Badan tarbiyasi”, “Fikr tarbiyasi”, “Axloq tarbiyasi”ga jiddiy e’tibor qaratdi, barkamol inson egallashi lozim bo‘ lgan fazilatlar tizimini yaratadi.

 

Abdulla Avloniy tomonidan qo‘ llanilgan tarbiya metodlarining muhim jihati tarbiya jarayonida nazariy fikrlarga tayanib qolmaslik, balki har bir o‘ git va nasihatni dalillar, hayotiy misollar yordamida mustahkamlash asosida o‘ rganilayotgan materialni o‘ quvchi xotirasida uzoq saqlanishini ta’minlashdan iborat bo‘ ldi.

Barkamol shaxsni shakllantirish mezonlar

shaxsni aqliy, ma’naviy-axloqiy, hissiy-estetik, jismoniy rivojlantirish

ma’naviy-axloqiy ongni shakllantirish

ma’naviy-axloqiy xulq-atvor, ko‘ nikma va odatlarni shakllantirish

ijtimoiy faollik, fuqarolik rolini shakllantirish

Ta’lim jarayonida iqtidorli talabalarni aniqlash ularning intellektual salohiyatlarini yuzaga chiqarish uchun shart-sharoitlar yaratish muhimdir. Zero, har bir jamiyatning intellektual salohiyati shu davlatning texnologik qudrati va moddiy farovonligining asosidir. Jahon ta’lim tajribasining ko‘ rsatishicha, ilm-fan va innovatsion texnologiyalar ijtimoiy va iqtisodiy taraqqiyot poydevori bo‘ lib, har bir jamiyatning barqaror rivojlanishini ta’minlaydi. Rivojlangan mamlakatlarda intellektual qobiliyat, ilm-fan taraqqiyotning muhim sharti sanalib. yuqori baholanib kelinmoqda. Shu bois yosh avlodni ijtimoiy hayotga tayyorlash, yangicha fikrlay oladigan, intellektual qobiliyati yuqori darajadagi shaxsni shakllantirish mustaqillik yillarida O‘ zbekiston Respublikasi uzluksiz ta’lim tizimi oldida turgan eng muhim vazifalardan biri sifatida e’tirof etilmoqda.

O‘ zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning “Har bir fuqaroning shaxs sifatida tiklanishi... uchun barcha imkoniyatlar yaratib berishdan iborat” degan fikriga tayangan holda “insonga nisbatan bir zarracha sifatida emas, balki dunyoni o‘ zgartiruvchi qudratli kuch” sifatida qarash g‘ oyasini ilgari suradi .

O‘ zbekiston Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A.Karimovning “Har bir fuqaroning shaxs sifatida tiklanishi... uchun barcha imkoniyatlar yaratib berishdan iborat” degan fikriga tayangan holda “insonga nisbatan bir zarracha sifatida emas, balki dunyoni o‘ zgartiruvchi qudratli kuch” sifatida qarash g‘ oyasini ilgari suradi .

 

Inson shaxs darajasiga yetishi uchun uning ongi, faoliyati, o‘ z-o‘ zini anglashidan iborat ichki yo‘ naltiruvchi mexanizmi muhim ahamiyatga ega. Insonning shaxs sifatida rivojlanishi uning qiziqishi, xarakteri, qobiliyati, aqliy rivojlanganligi, ehtiyojlari, mehnat faoliyatiga munosabati bilan belgilanadi. Ana shu xususiyatlar rivojlanib, insonning ijtimoiy voqelikka, mehnatga, kishilarga, jamiyatga bo‘ lgan munosabati ma’lum bosqichga yetgandagina u barkamol shaxs darajasiga ko‘ tariladi. “O‘ zbek tilining izohli lug‘ ati” da “barkamol” tushunchasi lug‘ aviy jihatdan “kamolga yetgan”, “bekamu ko‘ st”, “etuk”, “to‘ kis”, “mukammal” degan ma’nolarni anglatishi ta’kidlanadi

Rus olimi I.P.Podlasiy shaxs tarbiyasi va uni shakllantirish haqida so‘z yuritar ekan, avvalo shaxsni aqliy, axloqiy, emotsional estetik, va jismoniy rivojlantirish, uning ijodiy qobiliyatini har tomonlama namoyon etishi uchun imkoniyat yaratish, insonparvarlik munosabatlarini shakllantirish, yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda individual qobiliyatini yuzaga chiqarish uchun zarur shart-sharoitlar yaratishni pedagogikaning asosiy maqsadi sifatida belgilaydi. I.P.Podlasiyning fikricha, “Barkamol inson – tarbiyaning oliy maqsadi, unga intilib yashaydigan ideal. Bu ideal tarbiyaning buyukligi va insonning tabiatan nomukammalligini anglash hamda tarbiyaning buyukligiga ishonch asosida paydo bo‘ lgan. Jamiyatning maqsadi barcha insonlarni har tomonlama rivojlantirishdan iborat”

Bizning fikrimizcha, barkamol shaxs – bu aqlan va ruhan yetuk, yuksak iste’dod va salohiyatga ega bo‘ lgan, ma’naviy boy, axloqan pok, jismonan sog‘ lom, nafosatli, jamiyatda o‘ zligini tanigan, mustaqil fikrlaydigan, erkin, ijodkor, tashabbuskor, ishbilarmon, fidoiy shaxs. 

Tadqiqotchilarning fikrlariga tayanib shuni ta’kidlash lozimki, talabalarni barkamol shaxs sifatida shakllantirishda quyidagi talablarga rioya etish muhimdir: - yoshlarning bilimlarni o‘ zlashtirishga bo‘ lgan qiziqishlari va qobiliyatlarini rivojlantirish; - ta’lim jarayonida talabalar faoliyatini pedagogik jihatdan to‘ g‘ ri tashkil etish; - talaba-yoshlarning har biriga individual yoshdashish; - pedagogik nazokatni shakllantirish; - kasb-hunarga tayyorlash; - noqulay vaziyatlardan to‘ g‘ ri yo‘ l topib chiqib keta olish qobiliyatiga ega bo‘ lishlariga erishish; - ijtimoiy faollik, fuqarolik rolini shakllantirish va hokazolar.

Barkamol shaxsni shakllantirish mezonlar: - shaxsni aqliy, ma’naviy-axloqiy, hissiy-estetik, jismoniy rivojlantirish; - ijodiy imkoniyatlarini namoyon etishga yo‘ llash; - insonparvarlik munosabatlarini shakllantirish; - yosh xususiyatlarini hisobga olgan holda shaxsning individual o‘ ziga xosligini namoyon etishga sharoit yaratish; - fuqarolik nuqtai nazarining tarkib topishiga erishish; - hayotga, mehnatga, ijtimoiy ijodkorlikka tayyorlash; - o‘ z-o‘ zini boshqarish, demokratik tamoyillarni anglash, Vatani va xalq oldida o‘ z mas’uliyati va burchini his etish. 

Shaxsning intellektual qobiliyatini rivojlantirish davr talabi bo‘ lib, uni kamolga yetkazishning muhim asosi sanaladi. Yuqori darajada intellektual qobiliyatga ega shaxs:   - tez o‘ zgaruvchan hayotiy vaziyatlarga moslashgan holda o‘ zini boshqara oladi;   - hayotiy muammolarni hal etishda mavjud bilim, ko‘ nikma va malakalarini faol qo‘ llay oladi;   - voqea-hodisalarga tanqidiy munosabatda bo‘ lib, mavjud muammolarni tahlil etish, vaziyatdan chiqish yo‘ llarini izlab topa oladi;   - yangi g‘ oyalarni, ijodiy fikrlarni boshqalarga tushuntira oladi;   - axborotlarni savodxonlik bilan o‘ zlashtira oladi.

Tarixiy manbalarni o‘ rganish shuni ko‘ rsatadiki, milliy-ma’naviy qadriyatlar orasida alohida o‘ rin tutuvchi “Avesto” asarida barkamol shaxsni tarbiyalashning o‘ ziga xos Kontseptsiyasi yaratilgan. Unga ko‘ ra yaxshi fikr, yaxshi so‘ z va yaxshi ish inson kamolotini belgilovchi muhim ma’naviy-axloqiy mezon sifatida e’tirof etilgan. Fikr, so‘ z va ish (amal, faoliyat) birligi hamda uning in’ikosini ta’minlash g‘ oyasi tarixiy taraqqiyotning keyingi davrlarida ham shaxs barkamolligiga bo‘ lgan yondashuvlar mazmunining asosini tashkil etadi.  Islom dini g‘ oyalariga ko‘ ra esa, “qo‘ li va tili bilan boshqalarga ozor bermaslik”, “halol va harom amallarning farqiga borish”, islomiy amallarni ado etish, e’tiqod mustahkamligi barkamol shaxs qiyofasini belgilovchi sifatlardir.

Kadrlar tayyorlash borasidagi davlat siyosati uzluksiz ta’lim tizimi, intellektual va ma’naviy-axloqiy tarbiyasi bilan bog‘ liq har tomonlama rivojlangan shaxsning kamol topishini nazarda tutadi. Bunda har bir yoshning ilm olish, ijodiy qobiliyatini namoyon etish, intellektual rivojlanish, kasbiy, mehnat huquqlari ro‘ yobga chiqadi. Respublika uzluksiz ta’lim tizimida har bir shaxsning har tomonlama shakllanishi uchun zarur pedagogik shart-sharoitlarni yaratish taqozo etiladi. Bu o‘ rinda milliy-madaniy, tarixiy an’analar, urf-odatlar, qadriyatlarga asoslangan ta’lim tizimining tashkiliy-pedagogik tamoyillarining ishlab chiqilishi muhim ahamiyat kasb etadi.

“Komil inson – bir ideal, barcha dunyoviy va ilohiy bilimlarni egallagan, ruhi mutlaq ruhga tutash, fayzu karomatdan serob, siyratu surati saranjom, qalbi ezgu tuyg‘ ularga limmo-lim pokiza zot”

Adabiyotshunos olim

N.Komilov Aziziddin Nasafiy

Shuni ta’kidlash muhimki, samarali (produktiv) fikrlashni reproduktiv fikrlashdan farqlovchi muhim belgi mustaqil ravishda yangi bilimlarni kashf qilishdir. Samarali fikrlashning eng oliy darajasi ijodiy fikrlash bo‘ lib, uning vazifasi – ijod qilish, o‘ ylash, tayyorlash, yangilik yaratish, ixtiro qilish va hokazolardan iborat. Har tomonlama kamol topgan shaxs ham ana shunday fazilatlarga ega bo’lmog’I lozim.

“Tarbiya biz uchun yo hayot-yo mamot, yo najot-yo falokat, yo halokat-yo saodat masalasidir.

Abdulla Avloniy

E’tiboringiz uchun rahmat!

E’tiboringiz uchun rahmat!