Boshlang`ich talim pedagogikasi fakulteti 2-3-kurs talabalari uchun ona tili o`qitish metodikasi fanidan ma’ruzalar matni

Ilmiy-ommabop maqolalar va xalq og’zaki ijodini

o’qitish usuliyoti

Reja:

1.Ilmiy-ommabop maqolalar haqida tushuncha.

2. Ilmiy-ommabop maqolalarning turlari.

3.Xalq og’zaki ijodi namunalarining boshlang’ich sinflardagi o’rni.

4.Maqol va topishmoqlarni o’qitish usuliyoti.
Adabiyotlar:

1.Abdullayev Y. Eski maktabda xat-savod o’rgatish.- Toshkent,1960.

2.Abdullayeva Q. Birinchi sinfda nutq o’stirish. - Toshkent, "O’qituvchi", 1980.

3.Abdullayeva Q. Savod o’rgatish. Toshkent, 1983.

4.Abdullayeva Q., Rahmonova S. Ona tili darslari (usuliy qo’llanma). Toshkent, 1999.

5.Azizova A. G. Uchinchi sinfda ona tili darslari. Toshkent, 1982.

6.Azizova A.G., Ikromova R. To’rtinchi sinfda ona tili darslari. Toshkent, "O’qituvchi", 1984.

7.Ashrapova T., Odilova M. Boshlang’ich sinflarda ona tili o’qitish metodikasi. Toshkent, 1984.

8.Ashrapova T., Hotamov N. Uchinchi sinfda o’qitish darslari. Toshkent, 1983.
Ilmiy-ommabop asosiy maqsad bolalarga tabiat, kishilar mehnati va ijtimoii hayoti haqida muayyan bilim berish, bolalarni kitob bilan mustaqil ishlashga va undan bilim olishga o’rgatishdan iborat. Ilmiy prozada real muhit faktlarini kuzatish natijasining mantiqiy umumlashmalari va xulosalari hisoblangan aniq tushunchalar aks ettiriladi. Tabiatshunoslikka oid (I sinfda) va tarixiy mavzudagi maqolalarni o’qish bilan bog’liq holda tabiat hodisalarini kuzatish (masalan, daraxt kurtaklarining bo’rtishi), o’quvchilarni kishilarining mehnati bilan tanishtirish kabi buyuk tarixiy voqealarning guvohi va ishtirokchilari bo’lgan kishilar bilan uchrashuvlar uyushtirish maqsadga muvofiq. I sinf dasturida o’qish bilan bog’liq holda kuzatish, ekskursiya, predmet darslar mo’ljallanadi. Masalan, yil fasllari (kuz, qish, bahor, yoz) da mavsumiy tabiat hodisalari (ob-havoning o’zgarishi, o’simlik va hayvonlarning hayoti)ni, shuningdek kishilarning mehnatini kuzatish uchun tabiatga (dala, bor, xiyobonlarga) ekskursiyalar o’tkazish ko’zda tutiladi. Ekskursiyalar bilan bog’liq holda predmet darslar o’tkazilib, o’quvchilarning o’zlari yiqqan, shuningdek o’qituvchi olib kelgan daraxt kurtaklari, gullar, turli o’simlik va boshqalar o’rganiladi. Ekskursiyada ko’rganlaridan tashqari, tabiatdagi mavsumiy o’zgarishlar va kishilarning mehnati yuzasidan bolalarning nisbatan uzoq, kuzatishlari uyushtiriladi.

Ilmiy-ommabop maqolalarni izohli o’qish darsini uyushtirishda quyidagi Reja varianti (sxemasi) asos qilib olinadi: 1) o’qiladigan matn yuzasidan bolalar tajribasi va bilimini aniqlash, ularni matn mazmunini tushunishga tayyorlash maqsadida taxminiy suhbat o’tkazish; 2) maqolani yoki uning bo’limini o’qish, ayrim so’zlarning ma’nosini tushuntirish; 3) maqola yoki uning bo’limi Rejasini tuzish; 4) o’qilgan maqola yuzasidan suhbat; 5) o’qilgan bo’limning asosiy mazmunini aniqlash va Reja punktlarini yozish; 6) Reja asosida maqolani qayta o’qish; 7) maqolani yaxlit o’qish bunda bolalarni qayta hikoyalashga tayyorlash va maqola mazmunini yaxshi o’zlashtirishlariga erishish maqsadi ko’zda tutiladi; 8) xulosalash va umumlashtirish; 9) Reja asosida qayta hikoyalash.

Ilmiy-ommabop maqolalar bolalarni gazeta va jurnallarni o’qishga tayyorlaydi, ijtimoiy-siyosiy, tabiatshunoslik terminlarini o’zlashtirishga yordam beradi, ularning mantiqiy tafakkurini va nutqini o’stiradi. Umumlashtiruvchi o’qish darsi qurilishi jihatidan boshqa darslardan farqlanadi. Bunday darslar har bir sinfda to’rt-besh marta o’tkaziladi. Yangi dastur va usuliy qo’llanmalarda tavsiya qilinganidek harakat bir o’qish darsida o’qilgan asar haqidagi o’quvchilar tasavvuri va bilimini umumlashtirish, malakalarini mustahkamlashga alohida ahamiyat beriladi, shuning uchun umumlashtiruvchi darsning qurilishi umumlashtirishning maqsadi va xarakteriga qarab belgilanadi. Umumlashtiruvchi dars bolalar tasavvuri va tushunchalarini kengaytirishga yordam beradi.Bunday darslarda o’quvchilar egallagan bilimlarining sinf va maktab jamoasi hayotida, har bir o’quvchi hayotidagi ahamiyatini tushunadilar. Bu darsda o’qituvchi bolalar bilimini boyitadigan qo’shimcha materiallar berishi ham mumkin.Umumlashtiruvchi darsda takrorlash ilgari o’qilganlarning mazmunini o’quvchilar yodida qayta tiklash emas, balki umumlashtiruvchi xarakterda bo’lishi, bolalar bilimini tizimlashtirishga, ayrim tasavvur va tushunchalarini tartibga solishga yordam be­rishi lozim. Shunday ekan, bunday darslar uchun kitobdan o’qilganlargina emas, balki bolalarning kuzatishlari natijasida bevosita idrok etilgan tabiatdagi predmet va hodisalar, ijtimoiy hayot voqealari, shaxsiy tajribalari ham material bo’ladi. Maktab hayoti, oila yoki tabiatshunoslikka oid mavzuga bag’ishlangan umumlashtiruvchi darslarning vazifasi kitob materialini o’quvchilarning kuzatishlari, ekskursiyalardan olgan bilimlari bilan bog’lashdir.