Boshlang’ich sinf o’quvchilarning ona tilidan egallagan bilim saviyasi ko’pdan beri hammamizni tashvishga solayotgani hech kimga sir emas

Berilgan narsalardan bir guruhga kirmaydiganlarini ajratish. Masalan, qalam, chizg'ich, o‘chirg‘ich, stulko‘rsatiladi, o‘quvchilar o‘quv qurollarini ajratadilar, stulo‘quv quroliga kirmasligini, mebel ekanini aytadilar.

Bunday mashq o‘yin tariqasida o‘tkazilishi ham mumkin: ma’lum so‘zlar berilib, ortiqchasini topish va nima uchun ortiqcha ekanini tushuntirish talab etiladi: qaldirg'och, chumchuq, mushuk, musicha.

4. 
   Predmet nomlari va belgi bildirgan so‘zlarniguruhlarga ajratish.
   

Bunda so‘zlar choynak, tesha, bolta, piyola, arra, tarelkakabi aralash beriladi.O‘quvchilar guruhlab, idishlar nomi: choynak, piyola, ... ; ish qurollari nomi: tesha, bolta,... kabi yozadilar. Narsa belgisini bildirgan so'zlar ham aralash beriladi, bolalar to‘rt guruhga (rang, maza, shakl, xususiyat) ajratadilar.

5. 
   Qarama-qarshi qo‘yish bilan umumlashtirish: qaldirg'och, chumchuq, bulbul — qushlar, tovuq, xo‘roz, kurkalar-chi? (Parrandalar.)
   

Mantiqiy mashqlar sermazmun bo‘lishi, o‘quvchilarning tajribasi bilan bog‘lanishi, ularni to‘g‘ri fikrlashga o‘rgatishi, bilimlariga aniqlik kiritishi va tartibga solishga xizmat qilishi lozim. Bunday mashqlardan o‘rni bilan boshqa darslarda ham, o‘qish va grammatika darslarida ham foydalaniladi.


O`quvchilar nutqini o`stirishda sintaktik ishlar
So‘z birikmasi ustida ishlash
Tilda leksik (so‘z), sintaktik (so‘z birikmasi va gap) va bog‘lanishli nutq saviyalari ajratiladi. Shu mazmunda so‘z birikmasiga leksik saviyadan sintaktik saviyaga o‘tish halqasi sifatida qaraladi.
So‘z birikmasi leksik-grammatik birlik bo‘lib, tugallangan fikr ifodalamaydi va bu bilan gapdan farqlanadi. So‘z birikmasi nutqda gap ichida ishlatiladi.Bolalarga so‘z birikmasini o‘rgatish fikr elementi ustida ishlash hisoblanadi. Boshlang'ich sinflarda so‘z birikmasi ustida ishlashda quyidagi mashq turlaridan foydalaniladi:

1. 
   Bosh so ‘zdan ergash so ‘zga so ‘roq berish, so ‘zlaming о ‘zaro bog - lanishini aniqlash.Masalan, Anvarjon yaxshi o'qiydi. Kim(o'qiydi)?
   

• 
  Anvarjon.(Anvarjon) nima qiladi? — o‘qiydi. Qanday(o‘qiydi)? — yaxshi. Yaxshi o'qiydi — so‘z birikmasi.
  

2. 
   Gapda so‘zlarning о‘zaro bog ‘lanishini chizmada ko'rsatish.Bu o‘quvchilarni asta-sekin murakkab qurilmalarni tuzishga o‘rgatadi. Masalan:
   

Terimchi terdi gullar ochildi

paxtani mashinada har xil Gulzorda

Terimchi paxtani mashinada terdi.Gulzorda har xil gullar ochildi.

3. 
   Matnda uchragan so‘z birikmasining та ’nosini tushuntirish.
   
4. 
   Matnda yoki faoliyat jarayonida uchragan yangi so ‘z bilan so 'z birikmasi tuzish.Mashqning bu turi so‘zning ma’nosini chuqur tu- shunishga va undan o‘z nutqida foydalanishga yordam beradi.
   
5. 
   So‘z turkumlarini о ‘rganisli bilan bog'liq holda so‘z birikmasi tuzdirish.Ot so‘z turkumi o‘tilganda, ot va sifat bilan (jonajon Va- tanim),ot va boshqa ot bilan (maktab bog‘i);fe’l o‘tilganda, ot va fe’l bilan (kinoga bordi, maktabda bo'ldi, uydan keldi, kitobni o‘qidi)so‘z birikmalari tuzdiriladi.
   

So‘z birikmasi tuzishda yo‘l qo‘yilgan xato gap tuzishda ham xatoga olib keladi, shuning uchun uning oldini olish kerak.
Masalan: