Бошланғич таълим педагогикаси ва методикаси факулктетлари

фуз этилса, шу фонемага алоқадор нимадир йўқолади.
Адабий тилда лаб-тиш ф, в фонемалари амал қилади.
Улар ўзбек адабий тилининг тарихий-анъанавий 
қат^
ламига мансуб: фақат, фан, ватан, ваэир, вазифа каби.
Бу товушлар (Бухоро-Самарқанд 
гуруҳ шеваларидан
ташқари) ўзбек шеваларида учрамайди Мисоллардаги
ф ўз сифати билан пақиллоқ, пат, пахта 
сўзларидаги
п товушига, в ўэ сифати билан сув, қўрқув, авқат сўэ-
ларидаги в товушига ўхшамайди. Кейинги сўзлардаги в
товуши у га тенг айтилади: суу, қўрқуу, ауқат каби
Адабий тилда х ва ҳ фонемалари Тошкент ва ба^ьзи
бошқа шевалардагидек х ёки ҳ эканлиги 
ноаниқ тарз-
да эмас, балки аниқ эшитиладиган бўлак-бўлак товуш-
лар 
сифатида талаффуз 
этилади. 
Масалан: 
ҳам —
юклама, хам—букилган, эгилган; ҳол— аҳвол, хол—юз-
44
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

даги кичик қора нуқта каби. Адабий норманинг бу но-
зик талабини назарда тутмаган нутқда еавҳар «гавҳар»
бўлиб, ҳар «хар» бўлиб эшитилади.
Талаффуз нормалари тушунчасига юқоридагилардан
ташқари, айрим сўзлар ва сўз 
гуруҳларининг тарихий
тараққиёти билан боғлиқ бўлган, аммо тилнинг товуш-
яар тиэимнга мос талаффуэлари ҳам киради. Масалан,
«ижтимоий* сўзида ж товуши ўрнида ш талаффуэ эти-
лади. Ҳолбуки, ўэбек тилида ж товуши бор. Ёки қуйи-
даги бир хил фонетик шароитда бошқа-бошқа товушлар
талаффуз этилади. олдир — келтир, бурга — бурка каби.