Бошланғич таълим педагогикаси ва методикаси факулктетлари

ради.
Фаол нутқ органлари ичида энг ҳаракатчани тилдир.
У деярли ҳамма нутқ товушларининг пайдо бўлиши ва
шаклланишида иштирок этади. Тилнинг ҳолатига кўра
товушлар тнл олди, тил ўрта, тил орқа товушлар деб
юритилади. 
Тилнинг олд қисмида 
а, и, э унлилари;
д, т, ч, ц, ж, з, ш, с, н, л, р ундошлари, ўрта қисмида й
ундоши, орқа қисмида у, ў, о унлилари; г, к, нг, қ, р,
ғ, х ундошлари пайдо бўлади. Лаблар ҳам тонуш ҳосил
қилишда фаол бўлиб, у, ў, о (қисман) 
унлилари; б, п,
в, ф, м ундошларининг пайдо бўлишида иштирок этади.
ҳ товуши бўғиэдан чиқади. Узбек шеваларида деярли
ҳамма унлиларнинг тил олди жуфтлари учрайди.
Нутқда нафасдан фойдаланиш. Товуш ҳосил қилиш-
да нафас асосий воситалардан 
ҳисобланади. Шундай
экан, ундан тўғри фойдалана билиш узоқ ва чиройли
сўзлашнинг заминини яратади-
Нафас олиш уч турга бўлинади:
!. Кифтдан нафас олиш. Нафас 
кўкракнинг юқорн
қисмида олиниб, кифтлар кўтарилади. Бундай нафас
олиш зарарли. У кишини тез чарчатади. Меъёрда сўз-
лашга имкон бермайди.
2. Кўкрак-қорин орқали нафас олиш. Бундай нафас
олганда ўрта қовурғалар, биқин ҳаракатга келади, яъни
улар кенгаяди.
3. Аралаш нафас олиш, яъни 
пастки қовурғалар,
диафрагма иштирокида нафас олиш. Бунда кўкрак қа-
фаси ва кифтлар кўтарилмайди.
Сўзлаганда 
равон, 
ҳовлиқмасдан 
табиий 
нафас
олиш, уни керакли оҳанг талабига кўра сарфлаш зарур.
Нафас олиш, товуш ҳосил қилиш, унинг талаффузи бир-
бнрнга мустаҳкам боғлангандир. 
Буларнинг ҳар бири
миянинг, олий асаб системасининг