|
Foydalanilgan adabiyotlar
1. O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Toshkent/1992 16-modda.
2. Ўзбекистон Республикаси Президенти Мирзиѐев Ш.Тошкент шаҳри,
2017 йил 12 январь, ПФ-4789-сон.
3. Мирзиѐев Ш. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси қабул
қилинганининг 24 йиллигига бағишланган тантанали маросимдаги маърузаси,
Тошкент шаҳри, 2017 йил, декабрь.
510
4. Азиз Қаюмов, ЎзФА академиги. «Буюк хизматлари учун» ордени соҳиби
―Халқ сўзи‖ газетаси сайти.
5. Саидов А. Китоб ва китобхонлик – инсон маънавияти кўзгуси, ―Миллий
тикланиш‖ газетаси.
BOLA TARBIYASIDA XALQ OG‟ZAKI IJODINING
O‟RNI VA AHAMIYATI
Rahmatillayeva Mohinur Doniyorovna
TerDU magistranti
O‘zbek oilasidagi milliy udumlar, an‘analar, qadriyatlar ajdodlarimizning bola
tarbiyasi borasidagi o‘gitlari nihoyatda ibratlidir. Hozirgi milliy qadriyatlarimiz
tiklanib, islomiy va dunyoviy bilimlarni puxta egallash uchun barcha imkoniyatlar
yaratilayotgan bir vaqtda ana shu yuksak ma‘naviy qadriyatlarimizni yoshlarimiz
ongiga singdirishda oila, mahalla va maktab o‘rnini yana bir marotaba tahlil qilish,
samaradorligini oshirishning barcha chora tadbirlarini ko‘rish zarur.
Ota-bobolarimizdan Vatanga, elga muhabbat muqaddas tuyg‘u sifatida bizga
meros bo‘lib kelmoqda. Ular Vatan, xalq manfaati, milliy qadr-qimmat, or-nomus
masalasini hamma narsadan ustun qo‘yganlar, kerak bo‘lganda jonini qurbon qilishni
sharaf deb bilganlar.
O‘zbekistonning bugungi milliy-axloqiy dunyoqarashi, mafkurasi faqat o‘zbek
xalqining uzoq tarixiy taraqqiyoti jarayonida yaratgan, avaylab asrab kelayotgan
ilmiy bilim xazinalari, boy tarixiy tajribalari, xalq donishmandligining timsoli, ajoyib
namunasi bo‘lgan urf-odatlar va an‘analar, udumlarga, milliy qadriyatlariga
asoslanish bilan kifoyalanib milliy qobiqqa o‘ralib va cheklanib qolganda, u hech
qachon jamiyatimiz taraqqiyoti va istiqboliga to‘la javob bera olish imkoniyatiga ega
bo‘la olmas edi. Uning xalqimiz va millatimizning talab istaklari va manfaatlariga
bemalol javob berishi davrimizga mos va muvofiqligining asosiy sababi
mafkuramizning ayni bir paytning o‘zida ham milliy, ham umuminsoniy
qadriyatlariga asoslanganligi, ularning har ikkalasidan kuch quvvat olayotganligidir.
Odob-axloq masalalarini oilada, bog‘chada, ayniqsa boshlang‘ich sinflarda
asosiy elementlarini berib borish katta ilmiy ahamiyatga ega. CHunki, boshlang‘ich
sinflardan boshlab ajdodlarimiz pand-o‘gitlari, xalqimiz maqol-matallari bilan
tanishtirib borish, ularning har biriga tahliliy tushuncha berib buguni odob-axloqqa
bog‘lab borish, milliy mafkuramizga tamal toshi qo‘yish demakdir.
O‘quvchi- yoshlarga xalq ertaklari «Yriltosh», «Tohir Zuhra», «Uch og‘ayni
botirlar», «Ur to‘qmoq»,« Qimmat va Zumrat» ni o‘rganish jarayonida odoblililk,
aqllilik, botirlik, mardlik, do‘stlik, hamjihatlik kabi fazilatlarning naqadar kerakligini
tahlil va talqin qilib borish, ularning axloqiy barkamollikka da‘vat etadi.
Odoblilikning tayanchi ezgulikka, intilish, donishmandlikka intilish, nodonlikdan
qochishdir.
Xalq og‘zaki ijodi-inson ma‘naviy kamolotini tezlashtiruvchi omillardan biridir.
Bugungi jamiyatimiz ravnaqi, tinch va osoyishtaligi uchun milliy va umuminsoniy
qadriyatlar mushtarakligini e‘tirof etish va unga to‘la amal qilish zarur.
511
Xalq donoligi-donishmandligining javohirlaridan biri bo‘lgan hikmatlar
odamzotga dunyodagi tirik mavjudotlarni gultoji-a‘losi bo‘lgan inson va insoniylik
haqida saboq beradi. Har bir hikmat bitmas tuganmas xazina javohirlar konidir.
O‘n narsa to‘g‘ri so‘zlash va to‘g‘ri ishlash, halol, pok mehnat qilish, hammaga
insof, adolat bilan muomala qilish, nafs orzulariga ortiqcha berilmaslik, olimu fozillar
bilan suhbatlashish, ular suhbatidan bahramand bo‘lish, chin va samimiy do‘stlik,
muhtojlarga yordam etish va ularga in‘om-ehsonlvar qilishni unutmaslik, nodonlarga
nasihat etish, ezgulik manbaidir.
Insonning go‘zalligi uning xulq odobida namoyon bo‘lsagina xalqimiz go‘zal
deb bilgan. Bordi-yu tashqi tuzilishi xushbichim, qiyofasi ko‘rkam, husni jamolda
yagona bo‘lsa-yu, lekin tabiatan zahar –zuqqum, qo‘pol so‘z, dilozor, xudbin, o‘ziga
bino qo‘ygan takabbur bo‘lsa, unday odam el ko‘ziga ilondek sovuq, xunuk,
yoqimsiz bo‘lib ko‘rinishi tabiiy. Inson-inson nomiga xos odamiy fazilatlarga ega
bo‘lishi kerak, Aks holda, u kim bo‘lishidan qat‘iy nazar, ko‘pichlik nazaridan qoladi.
Inson mol-dunyo, pul sarflab topa olmaydigan ma‘naviy-axloqiy boyliklarga
hikmatlar tufayli ega bo‘ladi. Masalan:
- Yaxshilik qo‟lingdan kelmasa, yomonlik qilma.
- Qalbingni rohatda bo‟lishini istasang pok va xolis niyatli bo‟l.
- Bilmaslik ayb emas, bilishni istamaslik aybdir.
Uch narsa aqlga kuch beradi: olimlar suhbati, tajriba va sabot, uch narsa aqlga
zarar keltiradi : tadbirsizlik, hafsalasizlik va shoshqaloklik.
Hikmatlar tufayli insonlar o‘tmish bilan, ajdodlari bilan hamnafas bo‘ladi,
ularning o‘gitlari, pand-nasihatlari, chaqiriqlari, ogohlantirishlari zamirida qanday
falsafiy g‘oya, ma‘naviyat saboqlari yotganlikni ilmiy idrok etadi, ulardan o‘zi uchun
muhim hayotiy xulosalar chiqarib oladi. Hikmatlar inson ma‘naviyati va tafakkuri
mahsuli sifatida odamning aqliga aql qo‘shadi, bilim saviyasini boyitadi va
chuqurlashtiradi, zehnni o‘tkirlashtiradi, to‘g‘ri, rostgo‘y, mehnatsevar, mard, jasur,
sabotli va matonatli bo‘lishga o‘rgatadi, eng yaxshi fazilatlarni targ‘ib etadi.
O‘zbekistonning taraqqiyotining poydevori bo‘lgan barkamol avlodni
tarbiyalab voyaga yetkazish, ishlarda mehnatsevarlik va inosnparvarlik,
vatanparvarlik, vijdoniylilik va iymonlilik, halollik, milliy g‘urur va milliy iftixor
singari tuyg‘ularni tarbiyalashda xalqimizning asrlar davomida jilolanib, sarxilanib
saralangan maqollari, matal va hikmatli so‘zlaridan foydalanish maqsadga
muvofiqdir.
Demak, ota-bobolarimiz merosidan, xalqimiz ma‘naviyati va madaniyatidan
to‘g‘ri foydalana olish, milliy istiqlol mafkurasi o‘z mazmun va mohiyatiniga ko‘ra
mustaqillikning ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy-huquqiy, madaniy-ma‘naviy asoslarini
mustahkamlash demakdir.
Xulosa qilib aytganda, xalq og‘zaki ijodi bu millatning tuganmas boyligi, undan
saralab- sarxillab oqilona foydalana olish ta‘lim-tarbiya jarayonini to‘g‘ri tashkil
qilishga bog‘liq. SHarqona odobni shakllantirish, milily istiqlol mafkurasini
shakllantirish bilan hamohang bo‘lib, xalq donishmandligi, uning teran fikrlar va
hayotiy tajribalari asosida maydonga kelgan xalq o‘g‘zaki ijodi namunalari tarbiya
asosi bo‘lib qoladi.
512
Do'stlaringiz bilan baham: |
