|
Фойдаланилган адабиѐтлар
1. Мирзиѐев Ш.М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб ҳалқимиз билан
бирга қурамиз. – Т.: ―Ўзбекистон‖, 2017. – 488 б.
2. Болажон. Таянч дастури. – Т.: Маърифат мададкор, 2010. – 56 б.
3. Бикбайева Н.У., Иброхимова З., Косимова Х.И. Мактабгача ѐшидаги
болаларда математик тасаввурларни шакллантириш.–Т.: Ўқитувчи, 1995.–184 б.
4. Жумаев М.Э. Болаларда бошлангич математик тушунчаларни
ривожлантириш назарияси ва методикаси. Тошкент. Илм-Зиѐ.2012.
BOSHANG„ICH SINFLARDA O„QUVCHILAR OG„ZAKI HISOBLASH
BILIMINI RIVOJLANTIRISH METODLARI
Jumayeva Вaxor Ergashevna
Qumqo„rg„on tumani 15 maktab boshlang„ich sinf o„qituvchisi
Boshang‗ich sinflarda o‗quvchilar og‗zaki hisoblash bilimini shakllantirish
hozirgi zamon o‗qitish metodikasida yangi texnologiyani joriy etishni asosiy masala
qilib qo‗ymoqda. Lotin yozuviga asoslangan matematika darsliklarimizda ayniqsa,
yuz ichida, ming ichida arifmetik amallar bajarish jarayoni o‗quvchilarni fikrlash
qobiliyatlarini o`stiradigan, ijodiy qobiliyatini aniqlaydigan holatdir. Yig‗indidan,
ko‗paytmaga o‗tish qoidasi, ko‗paytma, bo‗linma tushunchalari, ularning
kompanentlari orasidagi munosabatlarini mukammal o‗zlashtirishni talab etadiki, bu
yuqori sinf matematika fanidan oladigan bilimini mustahkamlash asosi bo‗lsin.
Boshlang‗ich sinflarda eng qulay usul bilan hisoblash masalasi arifmetik amallar
bajarishning asosiy tayanchi hisoblanadi. O‗qituvchi darslikdagi materiallar bilan
cheklanib qolmasdan balki ijodiy fikrlaydigan materiallar bilan darsni boyitish
maqsadga muvofiqdir. Masalan, 10, 100, 1000 ichida ko‗paytirishni turli
ko‗rinishlaridan foydalanish o‗quvchilarni qiziqishini oshiradi.
68·5 = (34·2) · 5 =34· (2·5) = 34·10 =340
68·50= 34·100=3400
Qo‗shishning distrebutevlik qonuniga ko‗ra:
17·50= (16+1) ·50= 16·50+1·50=800+50 = 850
Sonlarni bo‗lish te·nikasiga ko‗ra:
135:5= (135·2) : (2·5) =270:10=27
2250:50=4500:100=45
O‗quvchilar diqqatini og‗zaki va yozma ko‗paytirishga jalb etish zarurki, bunda
o‗quvchilar qiziqishi ortib borsin.
24·25 = (6·4) · 25= 6· (4·25) = 6·100=600
Bunda imkon boricha qisqa holat tanlashga intilish zarur:
236
24·25=(24:4) ·(25·4) = 6·100=600
Ko‗paytirishning qavslardan foydalanish holatlari juda ham qiziqarlidir:
37·25=(36+1)·25=36·25+1·25=900+25=925
35·25=(36-1)·25=36·25-1·25=900-25=875
38·25=(36+2)·25=36·25-2·25=900+50=950
25 ga ko‗paytirishning og‗zaki usulini 24 va 26 ga ko‗paytirishni
(25-1) va (25+1) ifoda bilan almashtirish maqsadga muvofiqdir.
(Bu chorak,bo‗lak, ulushlar tushunchasini o‗tganda zarur bo‗ladi.)
Masalan: 36·26=36(25+1)=36·25+25+36·1=900+36=936
36·24=36(25-1)=36·25-36·1=900-36=864
25 ga bo‗lish esa, 5 ga bo‗lish qoidasidek bajariladi. Yuqoridagi hisoblashlarga
teskari hisoblashlarni bajarish bilan mustahkamlaymiz.
Bo‗luvchini 2 ga, 4 ga ikki martalab ko‗paytirish bo‗lgan hollar uchun ·onalarni
nollar bilan to‗ldirish qoidalariga asoslanadi:
225:25=(225·2): (25·2) yoki (225·4): (25·4)=900 : 100=9
Agar 9,99 va 999 ga ko‗paytirish kerak bo‗lsa, u holda eng qulay usulda
hisoblash qoidasiga ko‗ra (10-1), (100-1), (1000-1) ko‗rinishlarda distrebutevlik
qonuniga ko‗ra:
678·9=678(10-1)=6780-678=6102
577·99=577(100-1)=57700-577=57123
34·999=34(1000-1)=34000-34=33966
3 sinfda (14·15) ko‗paytirish qoidasi
14·15=14(10+5)=140·14·5=140+70=210
Buni
darhol
hisoblashga
shoshilmasdan
bajarish
zarur,
chunki
14·15=14·10+14·5=(14+7)·10=21·10=210
ko‗rinishda hisoblashni bajarishni unutmaslik kerak.
Agar 23·15 bo‗lsa
23·15=(22+1)·15=22·15+1·15=330+15=345
Shuningdek, 14 va 16 ga ko‗paytirishni (15+1) va (15-1) ifodaga almashtirish
mumkin.
66·14=66·(15-1)=66·15 - 66 = 990 - 66 = 924
62·16=62(15+1)=62·15+15·1=930+62=992
61·69=6(6+1)·100+1·9=4200+9=4209
243·247=24·25·100+3·7=60000+21=60021
Bunday usullardagi hisoblashlarni bajarish o‗quvchilarni og‗zaki hisoblash
teхnologiyasini mustahkamlaydi.
Matematikadan boshlang‗ich ta‘lim-tarbiyaviy vazifalar nazariy bilimlar tizimi
asosidagina hal etilishi mumkin. Bu bilimlar ilmiy dunyoqarash, psixologiya,
didaktika, matematika va ularning xususiyatini o‗z ichiga oluvchi metodologik
o‗qitish nazariyasini (matematika didaktikasi) o‗z ichiga oladi. Biroq, birgina nazariy
bilimlarning o‗zi har qanday boshqa faoliyatga tayyorlanishdagi kabi yetarli emas.
O‗qitishning ma‘lum mazmuni va o‗quvchilarning aqliy faoliyati saviyasi bilan
ta‘sirlanadigan u yoki bu o‗quv varianti uchun eng samarali usullarini qo‗llashni bi-
lish darsga tayyorlanishda yoki darsning o‗zida yuzaga keladigan aniq metodik
vazifalarni hal etishni bilishi zarurdir.
237
Ayni shu boshlang‗ich sinflarda bolalarning aqliy rivojlanishlariga asos solinishi
sababli boshlang‗ich sinflar o‗qituvchisi uchun o‗quvchilarning aqliy faoliyatlari
darajasini va imkoniyatlarini bilish va hisobga olish ayniqsa muhimdir. Kelgusidagi
amaliy faoliyat seminar, amaliy va laboratoriya mashg‗ulotlarida matematika o‗qitish
metodikasida bajariladigan topshiriqlar orqali egallanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
