Бошланғич таълим кафедраси

БОШЛАНҒИЧ СИНФ ЎҚИШ ДАРСЛАРИДА МАТН УСТИДА 
ИШЛАШ ОРҚАЛИ НУТҚ ЎСТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ 
Сариев Ш.
Низомий номидаги ТДПУ, изланувчи 
Ҳозирги даврда жаҳоннинг барча ривожланган давлатларида жамият 
истиқболи бевосита таълим тизимига боғлиқ эканлигини инобатга олган ҳолда 
уни тобора такомиллаштириб боришга эътибор қаратилмоқда. Маълумки, ѐш 
авлодда илк болаликдан нутқни ривожлантиришга алоҳида эътибор берилади. 
Ҳар бир давлатнинг таълим соҳасида болаларда нутқ ўстириш тизимнинг 
асосий таркибий элементи сифатида эътироф этилган.
Зеро, ―мактабда ўқувчилар нутқини ўстиришга она тили ўқитишнинг 
асосий вазифаси деб қаралади [1; 302-б.]. Нутқ ўстириш ―бошланғич таълим 
тизимида узвийлик асосида амалга оширилади, бир бутун ўқиш жараѐнига 
амалий йўналиш беради ва болаларнинг онгли ўқиш, уққанларини тушунарли 
қилиб сўзлаб бериш, саводли ѐзишга ўргатади. Болаларнинг ѐш хусусиятини ва 
савиясини ҳисобга олган ҳолда, она тили ва адабиѐтдан бошланғич билим 
берилади ва шулар асосида уларнинг нутқи бойитилади‖ [2; 3-б.].
Замонавий таълим ўқувчиларда билишга, ўқув фанини ўзлаштиришга 
бўлган қизиқишни, мотивацияни ошириш, уларда ўқув-билиш фаоллигини 
ривожлантириш борасида катта имкониятларга эгалиги сабабли ўқитиш 
жараѐнини технологик ѐндашув асосида ташкил этиш зарурияти мавжуд 
эканлигини кўрсатмоқда.
Назарий жиҳатдан ―таълим технологияси‖ тушунчаси ―таълим мақсадига 
эришиш жараѐнининг умумий мазмуни, яъни, аввалдан лойиҳалаштирилган 
таълим жараѐнини яхлит тизим асосида, босқичма-босқич амалга ошириш, аниқ 
мақсадга эришиш йўлида муайян метод, усул ва воситалар тизимини ишлаб 
чиқиш, улардан самарали, унумли фойдаланиш ҳамда таълим жараѐнини юқори 
даражада бошқариш‖ [3;8-б.]ни ифодалайди.

---

202 
Бошланғич синф ўқиш дарсларида матн устида ишлаш орқали нутқ 
ўстириш жараѐнида яхши натижага эришишда ўқитиш методларининг тўғри, 
самарали танланиши ҳам аҳамиятлидир: