Бошланғич таълим кафедраси

Фойдаланилган адабиѐтлар 
1. Селье 
Г. Когда стресс не приносит горя. - В сб.: Неизвестные силы 
в нас. М. 1992. 
2. Усманова Э.З. Факторы, смягчаюшие влияние стресса,- В сб.: 
«Современные тенденции развития гуманитарных наук». Материалы 
Международной Научно-Практической Конференции, М., 2013, с.157- 162. 
3. Хайдаров Ф.И. Жураев 11.С. Стресс ѐки руҳий мувозанатни сақлаш 
осонми? //Ўқув-методик қўлланма.-Тошкент, 2003. 

---

80 
BOSHLANG`ICH SINF O`QUVCHILARNING MUSTAQIL
ISHLASH KO`NIKMALARINI RIVOJLANTIRISH 
 
Tajbenova Saule Sarsengaliyevna - NDPI 
Boshlangich ta‟lim kafedrasi dotsenti , p.f.f (Phd) 
Muratova Nurbanu - NDPI
Boshlangish ta‟lim fakul‟teti 4 
d 
kurs talabası
O`zbekistonda 
ta`lim-tarbiya 
sifati, 
shuningdek, 
boshlang`ich 
ta`lim 
samaradorligini oshirish, kadrlar bilan ta`minlash, ilmiy-uslubiy ta`minlanishini 
mustahkamlashga qaratilgan tub o`zgarishlar natijasida boshlang`ich sinf ona tili 
darslarida o`quvchilarda lingvistik kompetensiyalarni shakllantirishning uslubiy 
taraflarini aniqlash zarurligi amaldagi O`zbekiston Respublikasini yana da 
rivojlantirish bo`yicha Harakatlar strategiyasida «mustaqil fikrlaydigan, qat`iy nuqtai 
nazarga ega, Vatanga sodiq yoshlarni tarbiyalash» [1] kabi kerakli vazifalar 
belgilangan. Bu bo`lsa o`quvchilarning mustaqil ravishda ishlash ko`nikmalarini 
shakllantirish bo`lib topiladi. Shuning uchun ham bu muammoni ilmiy-nazariy 
jihatdan alohida o`rganib chiqish maqsadida biz maktab o`quvchilarini tarbiyalash 
konsepsiyasida har bir o`quvchiga alohida qarab, uning o`ziga xos aql-idroki, 
mustaqil harakat qila oladigan qobiliyati bor o`quvchini rivojlantirish maktab 
oldidagi bir vazifa bo`lib sanaladi. 
Endi ushbu muammoni hal qilish uchun maktab o`quvchilarni mustaqil ishlashi 
va mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirishlari kerak. 
Maktabning pedagogik jarayonidagi asosiy muammo bu ta`lim, o`zini o`zi 
takomillashtirish, mustaqil ishni tashkil etish usullari. 
Bizning vazifamiz - boshlang`ich sinf o`quvchilarining bilimga bo`lgan 
qiziqishini shakllantirish yo`llarini topish, ularni mustaqil ishlashga o`rgatish. 
Umuman olganda, biz boshidanoq talabalarni ilmiy bilimlarga, mantiqiy fikrlashga, 
to`siqlarni engib o`tish qobiliyatiga yo`naltirishimiz kerak. Shu munosabat bilan 
bolalarning ilmiy bilimlari, ko`nikmalari, o`z-o`zini tarbiyalashi ularning ta`lim 
faoliyatining asosiy maqsadi va vazifasidir. 
Agar talabalar ongida etarli darajada bilimga ega bo`lmasa, unda ular mustaqil 
ishlashlari, mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirishlari mumkin emas. Shuning 
uchun ushbu mavzuning asosiy dolzarbligi ishning asosiy maqsadlari va vazifalarini 
belgilaydi. 
Boshlang`ich maktabda mustaqil ishni tashkil etishga, uning mazmuni, talablari, 
mazmuni va shaklining xilma-xilligi, ijodiy yo`nalishda ishlashga yo`naltirilganligi, 
shuningdek, baholanishi va mukofotlanishiga alohida e`tibor beriladi. Shu munosabat 
bilan, mustaqil ish boshlang`ich metodologiyasiga muvofiq turli shakl va mazmunda 
aks etadi. Mustaqil ish - bu ijodiy ishning boshlanishi. Shu sababli, mustaqil ish 
qilmasdan talabalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirish mumkin emas. 
Boshlang`ich maktabda mustaqil ishni samarali tashkil etish uchun qulay shart-
sharoitlar o`quvchilarning yoshga bog`liq xususiyatlari. Chunki bu yoshdagi 
bolalarda fikrlash va tasavvur darajasi, tasavvur, ijodkorlik, mehnatga intilish darajasi 
yuqori, shuning uchun uni samarali tashkil eta oladigan o`qituvchi uchun juda 
muhimdir. 

---

81 
Mustaqil ishlash ko`nikmalarini rivojlantirish maqsadida birinchi bo`lib 
talabalarning guruh, juftlik, yakka va uch tomonlama ishlarini olib bordim. 
O`quvchilar mening yordamimsiz mustaqil ravishda o`rganishlariga alohida e`tibor 
qaratdim. Shu bilan birga, men o`quvchi uchun shunchaki qo`llanma, oddiy 
qo`llanma bo`lib qolishga harakat qildim. 
Darslarimdagi yangi o`qitish usullari orasida to`xtash ramkasi, marshrut xaritasi, 
savolga javob berish, o`ylab ko`ring, juftlang, munozara, yashirin ob`ekt, hazil, 
dumaloq suhbat, ijtimoiy seminar, konvert savol, savol doirasi, rol o`ynash, tinglash 
triosi, vakillar, men darslarimda mozaika kabi texnikalardan tez-tez foydalanaman. 
Ushbu usullarning aksariyati tanqidiy fikrlash tizimini shakllantiradi, unda 
o`quvchilar o`z fikrlari bilan o`rtoqlashishlari mumkin. Gapirish qobiliyati, masalan, 
guruh oldida gaplashish va muloqot qila olmaslik. Mening talabalarim ham ushbu 
turdagi o`qitish bilan shug`ullanishadi. Men ishonaman, bularning barchasi dialogik 
ta`limning natijasidir. Bundan tashqari, men darslarimda tez-tez ishlatadigan 
usullardan biri bu tanqidiy fikrlashdir. O`qitishning yangi usullari va tanqidiy fikrlash 
usullari chambarchas bog`liq. Menimcha, boshlang`ich maktabdan boshlab tanqidiy 
va ijodiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish yaxshiroqdir. O`qituvchining yordamisiz 
tanqidiy fikrlay oladigan va vazifani hal qila oladigan o`quvchi kelajakda to`siqlarni 
engib o`tishga, shuningdek hayotda duch keladigan muammolarni hal qilishga qodir 
ekanligiga aminmiz. Chunki hozir butun dunyo ta`limning jadal rivojlanishiga e`tibor 
bermoqda. PISA, TIMES xalqaro dasturlari buning isbotidir. Biz o`quvchilarning 
funktsional savodxonligini oshirishga alohida e`tibor berishimiz va bu yo`nalishda 
ishlashimiz kerak. 
Bu erda asosiy e`tibor talabalardan og`zaki va yozma tillarni birlashtirishni va 
shunga mos ravishda o`z ishini og`zaki va yozma ravishda ifodalashni talab qilishdir. 
Faqat shu asosda biz boy, yaxshi va ijodkor yoshni tarbiyalashimiz mumkin. 
O`quvchilarning mustaqil ishi bu o`qituvchining kerakli ko`rsatmalariga asosan 
talabalar faoliyatining individual va jamoaviy shakli bo`lib, individual topshiriqlarni 
bajarishda o`quvchilar faol fikr yuritishlari, turli xil bilim muammolarini hal etishlari 
talab etiladi.
Mustaqil 
ishning 
asosiy 
xususiyati 
shundaki, 
o`quvchi 
topshiriqni 
o`qituvchining yordamisiz bajaradi. Topshiriqda yaxshi natijalarga erishish uchun 
o`qituvchi talabaning ishbilarmonlik, nazorat, bilim, fikrlash va muammoni hal 
qilishning to`g`ri yo`lini tanlash qobiliyatini sinovdan o`tkazadi. Agar topshiriqda 
xatolarga yo`l qo`yilsa, o`qituvchi o`quvchilarga xatolarni o`zlari tuzatishga va 
talabaning harakatlarini to`g`ri yo`nalishga yo`naltirishga imkon berishlari kerak. 
O`qish - maktab yoshidagi bolalarning asosiy bilim faoliyati. Bu bolaning 
umumiy aqliy maktab ta`limi va mustaqil o`rganish bilan chambarchas bog`liq. 
Bolaning o`qishi - bu bolaning barcha sa`y-harakatlari va ma`naviy kuchini talab 
qiladigan murakkab, ko`p qirrali jarayon. 
Bolaning aqliy ishi faol bo`lishi kerak. Bu o`quvchining umumiy aqliy 
rivojlanishiga bog`liq. O`quvchi mustaqil ravishda o`qishi uchun aqliy mehnat 
qobiliyatlarini rivojlantirish kerak. Avvalo, bolaga o`z ishining maqsadlari va 
vazifalarini aniqlashga o`rgatish kerak. Birinchidan, agar bola o`z vazifasini nima 
uchun va qanday maqsadda bajarish kerakligini bilsa, u qanday yangi natijalar 

---

82 
berishini bilsa, u holda o`quvchining harakatlarining ongi kuchayadi. Bolaning 
mustaqil ishlarini tarbiyaviy ishning maqsad va vazifalariga muvofiq rejalashtirish, 
vaqtdan oqilona foydalanish. Monitoring, baholash, qisqasi, o`zini o`zi boshqarish 
qobiliyatiga ega bo`lish juda muhimdir. 
Xulosa qilib aytganda, boshlang`ich sinf o`quvchilarining mustaqil ishlashi, tilni 
rivojlantirishda 
bilimlarni 
mustaqil 
o`zlashtirish, 
funktsional 
savodxonligi 
muhimligini angladik. O`qitishning yangi tizimli usullari orqali boshlang`ich maktab 
o`quvchilari funktsional, izlanuvchan, ijodiy, muammolarni mustaqil hal qila 
oladigan, qiyin vaziyatlardan chiqish yo`llarini topadigan shaxs sifatida 
shakllanmoqda.