Бошланғич таълим кафедраси

Foydalanilgan adabiyotlar 
1. O‘zbekiston Respublikasining Atrof muhitni muhofaza qilish Milliy harakat 
rejasi. – Toshkent: Adolat, 1998. – 81 b. 
2. Nuritdinova M. ―Tabiatshunoslik o‗qitish metodikasi‖ Toshkent, O‗qituvchi 
2005.- 93 b. 
3. Norbo`tayev X.B., oyqulova N.Fanlararo ekologik tarbiya.Uslubiy qo‗llanma. 
Toshkent. 2012. - 23 b. 
4. To‘xtayev A. Rang-barang olam. – Toshkent: Yozuvchi, 2002. – 48 b. 
5.Yormatova D. Tabiiy fanlarning zamonaviy konsepsiyasi. T.:‖Aloqachi‖ 
nashriyoti, 2008. - 112 b. 
6.Ziyomuxammedov B, Ekologiya asoslari va tabiatni muhofaza qilish
―Ekologiya va ma‘naviyat‖ Toshkent ―Mehnat‖ 1997.-110 b. 
BOLALARNI AQLIY RIVOJLANTIRISHDA TARBIYACHI-
PEDAGOGLARNING KASBIY KOMPETENTLIGI MASALASI 
 
Bobojonov Shuhrat Alimamatovich 
Toshkent viloyati, Angren shahar 14-MTT rahbari 
2017 – 2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta 
ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi [1] o‘rta muddatli istiqbolda 
davlat siyosatining ustuvor yo‘nalishlarini belgilab bergan eng muhim dasturiy hujjat 
hisoblanadi. Mazkur hujjatda ta‘lim sohasini isloh qilish eng muhim vazifalardan biri 
sifatida e‘tirof etilgan.
Uzluksiz ta‘lim tizimining muhim bo‘g‘ini bo‘lgan maktabgacha ta‘lim tizimini 
yanada takomillashtirish, samarali davlat boshqaruvi tizimini yaratish, maktabgacha 
ta‘lim muassasalari davlat va nodavlat tarmog‘ini kengaytirish, moddiy-texnika 
bazasini mustahkamlash, ularni malakali pedagog kadrlar bilan ta‘minlash, 
maktabgacha ta‘lim muassasalariga bolalarni qamrab olishni keskin oshirish, ta‘lim-
tarbiya jarayonlariga zamonaviy ta‘lim dasturlari va texnologiyalarini tatbiq etish 
orqali bolalarni har tomonlama intellektual, ma‘naviy-estetik, jismoniy rivojlantirish 

---

291 
hamda ularni maktabga tayyorlash sifatini tubdan yaxshilash maqsadida O‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining 2017-yil 30-sentabrdagi «Maktabgacha ta‘lim tizimi 
boshqaruvini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PF-5198-son 
Farmoni qabul qilindi. Mazkur farmonda maktabgacha ta‘lim tizimining tuzilishi, 
uning asosiy vazifalari, moddiy-texnik bazasini mustahkamlash, malakali tarbiyachi-
pedagoglarni tayyorlash kabi masalalar o‘z aksini topgan. 
Bizga ma‘lumki, maktabgacha ta‘lim tashkilotlarining asosiy vazifasi etib 
bolalarni jismoniy, intellektual, ma‘naviy jihatdan milliy tarixiy-ma‘daniy qadriyatlar 
asosida sog‘lom qilib tarbiyalash belgilangan. Mazkur vazifani samarali amalga 
oshirish albatta, bilimli, malakali va kasbiy kompetentsiyalarga ega bo‘lgan 
tarbiyachi-pedagoglarga bevosita bog‘liqdir. Buning uchun esa tarbiyachi-pedagoglar 
zamonaviy pedagogik texnologiyalar va metodlarni hisobga olgan holda bolalarni 
tarbiyalash va har tomonlama rivojlantirish masalalarini professional darajada hal 
etishga doir nazariy va amaliy bilimlarga ega bo‘lishlari talab etiladi. 
Dunyo ta‘limida mutaxassisning kompetentligi, uning bilimi, faoliyati va 
ijodkorligiga nisbatan ―kompetentsiyaviy‖ yondashuv dolzarb muammo sifatida 
belgilanmoqda. Shu sababdan, bolalarni intellektual jihatdan rivojlantirishda 
tarbiyachi-pedagoglarning kasbiy kompetentligi masalasi muhim ahamiyat kasb 
etadi. 
Kompetentsiya – shaxsiy, kasbiy va ijtimoiy ahamiyatga ega, produktiv 
faoliyatni amalga oshirish uchun zarur bo‘lgan o‘zaro aloqador shaxsiy sifatlar 
yig‘indisi hisoblanadi [3, 54 b.]. 
Maktabgacha ta‘lim tashkilotlarida tashkil etiladigan ta‘lim-tarbiya jarayonlarida 
tarbiyachi-pedagog va mutaxassislarni kasbiy tayyorgarligini rivojlantirishni
samarali tashkil etishda quyidagi jihatlarga e‘tibor qaratish zarur sanaladi [4, 42 b.]: 
-maktabgacha ta‘lim jarayonlarida mashg‘ulotlarni samarali olib borishda 
tarbiyachi-pedagog va xodimlarning kasbiy tayyorgarligi, bilimi va malakasi hamda 
qiziqishi, faollik va integrativ yondashuvning yetarli shakllantirishga e‘tiborni 
qaratishi;
- tarbiyachi-pedagogda shaxslararo munosabatlar jarayonida kasbiy bilim, 
ko‘nikma 
va 
malakanini 
rivojlanishiga 
ta‘sir 
ko‘rsatuvchi 
integrativ 
munosabatlarning shakllanganligi;
- maktabgacha ta‘lim jarayonlarining uzviyligi va integrativ yondashilganligi ; 
- maktabgacha ta‘lim jarayonlarida shaxsga yo‘naltirilgan ta‘limning o‘ziga xos 
ahamiyati va zaruriyati anglanganligi; 
Ma‘lumki, tarbiyachi-pedagogning bilim darajasi, kasbiy tayyorgarligi va uning 
kompetentligi maktabgacha yoshdagi bolaga singdirilgan bilimi va hosil bo‘lgan 
ko‘nikma va malakalarining kelgusidagi hayotini belgilashda va kelajakda yetuk, 
barkamol shaxs bo‘lib yetishishida muhim ahamiyat kasb etadi. 
Buning uchun maktabgacha yoshdagi bolalarni ta‘lim-tarbiyasiga samarali 
metod va usullarni qo‘llash yuqori natijaga olib keladi. 
Har bir metod ma‘lum ta‘limiy vazifani muvaffaqiyatli hal etishi, qolganlari 
esa ayni holat uchun birmuncha samarasiz bo‘lishi ham mumkin. Universal ta‘lim 
metodlari mavjud bo‘lmagani bois mashg‘ulotlarda turli ta‘lim metodlaridan yoki 
ularning majmuasidan foydalanish mumkin bo‘ladi. 

---

292 
Ta‘lim metodlarini mashg‘ulotlar jarayonida tadbiq etishda quyidagi 
mezonlar asos bo‘lib xizmat qiladi. 
-didaktik maqsadga ko‘ra; 
-ta‘lim mazmuniga ko‘ra; 
-bolalarning ko‘nikmalarni egallash va rivojlanish darajasiga ko‘ra; 
-tarbiyachining tajribasi va kasbiy tayyorgarlik darajasiga ko‘ra. 
Maktabgacha ta‘lim tashkilotlarida tashkil etilgan mashg‘ulotlar yoki 
to‘garaklarda qo‘llanilayotgan ta‘lim metodlari majmuasi kichik guruhdan o‘rta 
guruhga, undan yuqori va maktabga tayyorlov guruhlariga o‘tish asnosida ham 
o‘zgarib, murakkab tus olib boradi. Ushbu jarayonda samarali metodlardan ko‘proq 
foydalanilsa, shuncha yuqori natijaga erishiladi.
Tadqiqotlar 
tahlili 
natijalari 
shuni 
ko‘rsatadiki, 
bola 
tomonidan 
o‘zlashtirilayotgan bilimlarning 85 foizi ko‘rish retseptorlari yordamida amalga 
oshiriladi. Shu ma‘noda, ta‘limning ko‘rgazmali metodlari o‘rganilayotgan ob‘ektni 
har tomonlama ochib berishda qo‘l keladi va ayni chog‘da, predmetning tashqi 
ko‘rinishi, ichki tuzilishi haqida to‘laqonli ma‘lumot olish nazarda tutilgan holda 
ulardan maktabgacha ta‘lim muassasalari o‘qitish tizimida keng foydalaniladi. Tabiiy 
ob‘ektlarni namoyish qilishda, odatda uning tashqi ko‘rinishi (shakli, hajmi, miqdori, 
rangi, qismlari, ularning o‘zaro munosabatlari)ga e‘tibor qaratiladi, so‘ngra ichki 
tuzilishi yoki alohida xususiyatlarini o‘rganishga o‘tiladi. Ko‘rsatish ko‘p holatlarda 
o‘rganilayotgan ob‘ektlarning o‘zi yoki rasmi yoxud chizmasi yordamida kuzatiladi. 
Tajribalar namoyishi esa chizib ko‘rsatish yoki tarbiyachining maxsus jihozlar 
yordamida namoyish etishi hisobiga amalga oshadi.
Zamonaviy o‘quv adabiyotlarida kasbiy kompetentlikning yaqqol namoyon 
bo‘lishini quyidagicha talqin etiladi : 
Murakkab jarayonlarda; 
Noan‘anaviy vazifalarni bajarishda; 
Bir biriga zid ma‘lumotlardan foydalanganda; 
Kutilmagan vaziyatda harakat rejasiga ega bo‘lishda; 
Shuningdek zamonaviy ta‘lim tashkilotlarining tarbiyachi-pedagoglarida 
quyidagicha kasbiy kompetentsiyasi shakllangan bo‘lishi lozim: 
O‘z bilimlarini izchil boyitib borish ; 
Yangi axborotlarni o‘zlashtirib borishga erishish ; 
Davr talablarini chuqur anglay olishi; 
Yangi bilimlarni izlab topa olishi; 
Ularni qayta ishlab va o‘z amaliy faoliyatida samarali qo‘llay olishi va boshq. 
Xullas, tarbiyalanuvchining hartomonlama rivojlanishida uning o‘ziga xos 
individual-psixologik xususiyatlarini inobatga olish tarbiyachi-pedagogdan yuqori 
bilim va pedagogik mahorat talab etiladi. Buning uchun, har bir tarbiyachi-pedagog 
o‘z ustida ishlashi, o‘z-o‘zini rivojlantirishi orqali kasbiy kompetentsiyalarga ega 
bo‘lib borishi lozim.