Бошқарув ривожланишининг босқичлари

Вазирлик Махкамаси бошқарган. Вазирлардан бири — мамлакат ва раият вазири вилоят ва туманлардан тўпланадиган хосил, солиқ-ўлпонлар ва ободончилик масалалари билан шуғуллан-ган. Иккинчиси — вазири сипох, деб аталиб харбий ишлар вазири хисобланган. Салтанатда тижорат (савдо), молия ишлари вазирлари бўлган. Қолган учта вазир эса чегара вилоятлари ва тобе мамлакатлар бошқарувини назорат қилган. Бу уч вазир салтанатнинг „холиса", деб юритилган бош назорат хайъатини хам ташкил этган.
7 вазир девонбегига бўйсунган ва у билан бамаслахат давлатнинг молиявий ишларини амалга оширганлар.
Мамлакат маъмурий жихатдан улус, вилоят ва туманларга бўлиниб, улар хоким, ноиб ва туман бошлиқлари томонидан бошқарилган. Бу бошқарув рахбарларининг аксарияти харбийлар-амирлар бўлган. Хар бир шахар ва вилоятларнинг молия девони, қозиси, муфтиси, мутаваллиси ва мухтасиби бўлган.
Давлатни бошқаришда қурултой ва кенгашлар ўтказиш асосий ўрин тутган. Сохибқирон Амир Темур ўзининг „Темур тузуклари" асарида „Давлат ишларининг тўққиз улуши кенгаш, тадбир ва машварат, қолган бир улуши эса қилич билан бажо келтирилур", деб таъкидлайди. Айни вақтда ушбу асарда „Салтанат ишларида тўрт нарсага амал қилгин, яъни: 1) (ўзинг билан) кенгаш; 2)(бошқалар билан) машварату маслахат айла; 3) хушёрлигу мулохазакорлик билан қатъий қарор чиқар; 4) эхтиёткорлик қил. Чунки, кенгаш ва машваратсиз салтанатни барча қилган ишлари ва айтган гаплари хато бўлган жохил одамга қиёслаш мумкин: унинг сўзлари ва қилмишлари бошга пушаймонлик ва надомат келтиргай. Шундай экан салтанат бошқаришда машварату маслахат ва тадбир билан иш юритгин, токи оқибатда надомат чекиб, пушаймон бўлмагайсан"¹.
Қурултой ва кенгашларда шахзодалар, давлат маъмурлари, харбий бошлиқлар, уламолар ва мулкдор зодагонларнинг вакиллари қатнашган. Бу „машварату маслахат"ларга олиму фузалолар хам таклиф этилган, қабул қилинадиган қарорларда уларнинг фикр-мулохазалари хисобга олинган.
Амир Темурнинг давлатни бошқариш услубига бағишланган „Темур тузуклари" асарида давлатни бошқаришда кимларга таяниш, тожу тахт эгаларининг тутуми (йўналиши) ва вазифалари, вазир ва қўшин бошлиқларини сайлаш, сипохларининг маоши, мамлакатни идора этиш тартиби, давлат арбоблари ва қўшин бошлиқларининг бурчи ва вазифалари, амирлар, вазирлар ва бошқа мансабдорларнинг тожу тахт олдида кўрсатган хизматларини тақдирлаш тартиби, бошқарувга оид бошқа жуда қимматли тартиб-қоидалар, фикр-мулохазалар баён этилган.
Буюк Сохибқурон ишнинг кўзини биладиган тадбиркор, қобилиятли инсонларни юксак қадрлаган. „Тажрибамда кўрилганким, азми қатъий, тадбиркор, хушёр, жанг кўрган, мард, шижоатли бир киши, мингта тадбирсиз, лоқайд кишидан яхшироқдир. Чунки тажрибали бир киши минглаб кишига иш буюради"