“Бошқарув қарорлари” мавзуси юзасидан кейслар тўплами, амалий топшириқлар, ишланмалар, амалий масалалар ва кейслар

«Jizzaxtog’konkimyo» MChJ haqida ma’lumot
«Jizzaxtog’konkimyo» korxonasi 2014 yil 8 sentabrda tashkil qilindi. 2015-yildan boshlab korxona o’z ish samaradorligi tufayli viloyatda yetakchi bo’lib keldi. Korxona hududdagi oltingugurt mahsulotini qayta ishlovchi yagona korxona bo’lgani uchun korxona tezda daromad keltira boshladi.
2018 yilga kelib tashkilot o’z ish samaradorligi natijasida respublika miqyosida tanildi. Shundan so’ng korxona “maydalangan oltingugurt” mahsulotini 5 ta respublikaga eksport qila boshladi.
2020-yilda korxona ish samaradorligini o’sishi natijasida korxonada ishchi xodimlarga bo’lgan talab oshdi. Shundan so’ng korxona ishlab chiqarish sohasida bilimga ega yosh mutaxassislardan 10 kishini ish bilan taminladi.
Keys vazifasi:
Korxona xarajatlarini samarali boshqarish korxonaning iqtisodiy ko‘rsatkichlarini muntazam ravishda o‘rganishni taqozo qiladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida korxona faoliyatining iqtisodiy ko‘rsatkichlarini tahlil qilish jarayonida iqtisodiy ko‘rsatkichlar o‘rganiladi. Quyida korxonaning asosiy iqtisodiy ko‘rstkichlari 1, 2 -jadvallarda berilgan.
Birinchi vazifa, berilgan 1-jadval ma’lumotlaridan foydalanib, korxonaning 2021 yil 2020 ga nisbatan iqtisodiy ko‘rsatkichlarini tahlil qilib, solishtirib, xulosalar chiqaring.
1-jadval.
Korxonaning asosiy texnik -iqtisodiy ko‘rsatkichlari tahlili.

№	Ko‘rsatkichlar nomi	O`lchov birligi	2020 yil (ming) 2000tn	2021 yil (ming) 2500tn	2021 yilni 2020 yilga nisbatan farqi
					Mutloq (+;-)	Nisbiy % (marta)
1	Ishlab chiqarishdan tushgan tushum	ming so‘m
2	Mahsulot tannarxi	ming so‘m
3	Yalpi daromad	ming so‘m
4	Umumxo`jalik faoliyatining moliyaviy natijasi	ming so‘m
5	Ishlovchilarni o‘rtacha yillik ish xaqi fondi	ming so‘m
	Jumladan:
	A) ishchilar
	B) xizmatchilar
6	Ishlovchilar o‘rtacha yillik soni shundan:	kishi
	A) ishchilar	kishi
	B) xizmatchilar	kishi
7	Bir ishlovchining o‘rtacha yillik ish unumi	ming so‘m
8	Bir ishchining o‘rtacha yillik ish unumi	ming so‘m
9	Asosiy vositalarni o‘rtacha yillik qiymati	ming so‘m
10	Aylanma mablag‘larning o‘rtacha yillik qiymati	ming so‘m
11	Soliqlar	ming so‘m
12	Sof foyda	ming so‘m
13	Rentabellik	%
14	Debitorlik qarzlar	ming so‘m
15	Kreditorlik qarzlar	ming so‘m

Ikkinchi vazifa, berilgan jadval ma’lumotlaridan foydalanib, korxonada mehnat resurslari samaradorligi tahlilini bajarib taqqoslang, xulosalar bering.
2-jadval.
Korxonaning mehnat resurslari samaradorligini ifodalovchi ko‘rsatkichlar taxlili

№	Ko‘rsatgichlar nomi	O‘lchov birligi	2020 yil	2021 yil	2021 yilda 2020 yilga nisbatan
					Farqi (±)	Uzgar%
1	2	3	5	6	7	8
1	Xizmаt kursаtishdаn tushgаn tushum	ming so‘m
2	Xizmаt ko‘rsаtish tаnnаrxi	ming so‘m
3	Yalpi dаromаd	ming so‘m
4	Sof foydа	ming so‘m
5	Ishlovchilаrning ruyxаtdаgi o‘rtаchа yillik soni	kishi
6	Mеhnаt potеnsialini natijaviyligi, ya’ni mehnat unumdorligi, (1q /5q)	ming so‘m
7	Mehnat potensialini daromadliligi, ( 3q / 5q )	ming so‘m
8	Mehnat potensialini foydaliligi, ( 4q / 5q )	ming so‘m

• 
  Uchinchi vazifa, korxonada boshqaruv jarayonida nizoli vaziyatlardan chiqish uchun raxbarning uslubi, vaziyatdan kelib chiqib, asoslab bering. Korxona uchun samarali boshqaruv usulini ishlab chiqing.
  

O‘QUV MATERIALLARI
Boshqaruv usuli – bu xodimlarga va umuman ishlab chiqarish jamoalariga ta’sir ko’rsatish usullari bo’lib bu usullar qo’yilgan maqsadlarga erishish jarayonida maskur hodimlar va jamoalarning faoliyatini uyg’unlashtirishni nazarda tutadi. Boshqaruv usularini to’g’ri va o’z vaqtida qo’llay bilish rahbarning yutug’idir
Tashkiliy ma’muriy usullar boshqarish usullari tizimida alohida o’rin tutadi. Bular quydagilar:
1. Boshqarish apparatining muayyan strukturasini tuzish;
2. Xar bir boshqaruv bo’g’ininig funksiyalarini belgilash;
3. Kadrlarni to’g’ri tanlash
4. Buyruqlar farmoishlar va qo’llanmalar chiqarish ularning bajarilishini nazorat qilish;
5. Topshiriqlar va direktiv ko’rsatmalarni bajarmayotgan bo’linma va shaxslarga nisbatan majburiy choralarni qo’llash kiradi
Boshqaruvning iqtisodiy usuli. Boshqaruvning iqtisodiy usullari iqtisodiy manfaatlardan foydalanishga asoslanadi. Zero xar qanday jamiyatning iqtisodiy munosabatlari ehg avvalo manfaatlarda namoyon bo’ladi
Bu manfaatlar uyg’un suratda bog’lab olib borish muammosi bir qator muammolarni xal qilishni xar bir davr sharoitlariga muvofiq keladigan munosabatlarni o’rnatishni talab qiladi Masalan, bozor iqtisodiyoti sharoitida umumjamiyat manfaatlarini ro’yobga chiqarish maqsadida quydagi iqtisodiy boshqaruv usullari:

• 
  Korxonalar va xo’jaliklarga faoliyat yuritishlarida erkinlik va mustaqillik berish
  
• 
  Xo’jaliklarni pirovard natijalariga binoan moddiy rag’batlantirish soliq imtiyozlarini berish
  
• 
  Korxona va xo’jaliklar o’rtasidagi o’zaro shartnomalarining bajarilish intizomini mustahkamlash va ularning ro’lini oshirish
  
• 
  Moliya kredit munosabatlarini takomillshtirish
  
• 
  Bozor mehanizmi shakillari Baho soliq foyda rentabillik raqobot va boshqalarga keng etibor berish
  

Iqtisodiy boshqaruv usulining asosiy vazifasi ishlab chiqaradigan maxsulot birligiga sarflanadigan xarajatni kamaytirishga imkon beruvchi xo’jalik mexanizmini yangi usullarini manfadorlik muxitini vijudga keltirish.
Bu usul kishilarning shaxsiyva gurux manfaatlarini yuzaga chiqarish orqali ularning samarali ishlashini taminlanadi.
Bu maqsadda qoshimcha ish haqi to’lash mukofotlar berish bir yo’li katta pul bilan taqdirlash kabilar muxim ahamiyat kasb etadi.
Boshqaruvning sotsial ruhiy usuli. Boshqarish sotsiologiyasi. Insonning ishlab chiqarish omillari bilan o’zaro aloqasi jamoaning sotsial rivojlanishi rejalashtirish mehnat jamoasini tarkib toptirish xodimlarning tashabbusi va ijodiy faolligini oshirish kabi muxim muammolarni ko’rib chiqadi.
Boshqarish psixologiyasi. Kishilarning boshqarish faoliyatlari Xususiyatlari va natijalarni aniqlashga xizmat qiladigan xodisalarni o’rganadi U kadrlarni tanlashda ularni joy joyiga qo’yishda topshiriqlarni funksiyalarni taqsimlashda xodimlarni rag’batlantirishda intizomni mustaxkamlashdava boshqalarda qo’llaniladi.
GLOSSARY
Xarajat-bu mahsulotni ishlab chiqarish (xizmat ko‘rsatish) va uni sotish hamda ish haqi to‘lashga sarflanadigan mablag‘lar yig‘indisidir.
Naf-bu mahsulot (xizmat)ning ya’ni iste’molchilarga qanchalik ijobiy natija keltirishidir.
Baho-bu tovar va xizmatlarning pulda ifodalangan qiymatidir.
Ob’ekt-bu bizdan tashqarida va bizning ongimizga bog‘liq bo‘lmagan holda mavjud bo‘lgan borliq, voqelik, moddiy dunyo, mavjudot, kishi faoliyati va diqqat-e’tibori qaratilgan hodisa, narsa, shaxs va h.k.z.
Boshqaruv-bu tartibsiz ommani (olomonni) samarali maqsadga yo‘naltirilgan va unumdor guruhga aylantiruvchi mahsus faoliyat ko‘rinishi.
Maqsad-bu muddao, murod, biror niyatga erishish uchun ko‘zda tutilgan mushtarak orzu. Aynan shu maqsad kishi faoliyatini, o‘z orzularini ushalishiga yo‘naltiradi.
Rahbar-bu professional bilimlarga ega bo‘lgan, maxsus tayyorgarlik ko‘rgan, boshqarishning sir-asrorlarini biladigan, boshqaruv qonun-qoidalarini puxta egallagan va ularga amal qiladigan malakali mutaxasisdir.
Rahbarning ish uslubi-bu boshqaruv jarayonida ma’lum masalani hal qilishda uning o‘ziga xos yondashuvidir.
Boshqaruv usullari - boshqaruvchi tizimcha– boshqaruv sub’ektini boshqariluvchi tizimcha– boshqaruv ob’ektiga qo’yilgan maqsadlarga erishish uchun ta’sir ko’rsatish usullaridir.
Rag’batlantirish - tashkilot oldida turgan masalani yechishda kishining urinishi, harakati, matonati va halolligiga maqsadli yondashish.
Xavf-xatar - korxona (AJ) rejalari va byudjetini amalga oshirish nohushliklar (muvaffaqiyatsizliklar) ning yuzaga kelish ehtimoli.
Tadbirkor - tashkilotga foyda keltiradigan ish beruvchi.