Бошқармадаги низо

2.2. Ҳужжатлар формулярининг таркиби ва зарурий қисм
(реквизит)лари ҳақида тушунча. 
Ҳар бир ҳужжат алохида унсурлардан иборат бўлиб, улар 
реквизит 
деб 
юритилади. 
Реквизит-расмий 
ҳужжатни 
расмийлаштиришнинг мажбурий элементи. Масалан: ҳужжат 
муаллифи, манзили, имзо, сана ва бошқалар. У ёки бу ҳужжатни 
тавсифловчи реквизитлар сони ҳар бир аниқ ҳолатда турлича 
бўлиши мумкин. Ҳужжатда жойлашган реквизитлар йиғиндиси 
унинг формулярини ташкил этади. Ҳар қандай ҳужжатлар турли 
реквизитлар йиғиндисидан иборат бўлиб, унинг қандай ҳужжат 
эканлигини аниклайди. Масалан: мажлис баёни, далолатнома, 
буйруқ бир қанча реквизитларга эга. 
Ҳужжат турини аниқловчи формуляр намунали формуляр 
дейилади. Ҳужжатнинг бир турга келтириш тизимини яратишда 
намунали-формуляри ҳужжатларни БТК модели ишлаб чикарилди. 
Намунали-формуляр йиғиндиси асосий ҳужжатлар таркибига 
кирувчи ҳамма реквизитларни ўз ичига олиши лозим. Реквизитнинг 
доимий ахбороти учун бир қанча белгилар йиғиндисини ҳисобга 
олган ҳолда ва уларни ёзишда қўллаш учун керакли майдон 
ажратилади. 
Ташкилий-фармойиш ҳужжатлари зарурий қисмларининг 
қўйидаги тўлиқ рўйхати белгиланган: 
1.
Республика герби. 
2.
Ташкилот ёки корхонанинг аломати. 
3.
Мукофот тасвири. 
4.
Корхона ва ташкилотларнинг хос рақами. 
5.
Вазирлик ёки идоранинг номи. 
6.
Ташкилот ёки фирманинг номи. 
7.
Таркибий тармоқнинг номи. 
8.
Алоқа муассасининг шартли рақами, почта ва телеграф 
манзили, телефон рақами, банкдаги ҳисоб-китоб рақами. 
9.
Ҳужжат турининг номи. 
10.
Сана. 
11.
Шартли рақам. 
12.
Кирим ҳужжатларнинг санаси ва шартли рақами ҳавола. 
13.
Тузилган ёки нашр қилинган жойи. 

---

21 
14.
Ҳужжатдан фойдаланишни чекловчи белги. 
15.
Ҳужжатни олувчи. 
16.
Тасдиқлаш устхати. 
17.
Муносабат белгиси. 
18.
Матн сарлавҳаси. 
19.
Назорат ҳақида қайд. 
20.
Матн. 
21.
Илова. 
22.
Имзо. 
23.
Келишув устхати. 
24.
Розилик белгиси. 
25.
Муҳр. 
26.
Нусханинг тасдиқланиши ҳақидаги қайд. 
27.
Ижрочининг фамилияси ва телефон раками. 
28.
Ҳужжатнинг бажарилганлиги ва ҳужжатлар йиғмажилдига 
йўналтирилганлиги. 
29.
Ҳужжатлардаги маълумотларни машинкада кучирилган-
лиги ҳақидаги қайд. 
30.
Ҳужжатни келиб тушганлиги ҳақидаги қайд. 
Ҳужжатнинг хар бир тури мазкур зарурий қисмларининг 
барчасини ўз ичига олмайди. Ҳужжатнинг муайян турига мувофиқ 
равишда бу зарурий қисмларнинг айрим бир туркуми ҳуқуқий 
талабларни 
таъминлаш 
даражасида 
қўлланади. 
Зарурий 
қисмларнинг жойлашишидаги қатъий кетма-кетлик ҳужжатнинг 
ҳуқуқий кучини таъминлаш, ҳужжатни зудлик билан ишлаш, 
бажариш, ундан осонлик билан фойдаланиш учун муҳим. 
Мазкур 30 та зарурий қисмнинг 10 таси нисбатан кўп 
қўлланади, шунинг учун уларнинг зарурий қисмлар деб ҳам 
юритилади. Асосий зарурий қисмлар: 
ҳужжатнинг муаллифи, 
ҳужжат турининг номи, сарлавҳа, ҳужжатни олувчи, келишув ва 
розилик белгилари, матн тасдиқлаш, имзо, муҳр, илова мавжудлиги 
ҳақидаги қайд.
 
Ҳужжатларнинг ҳажми (формат)ни хошиянинг катта-
кичиклиги (ўлчови) ни бўлимларининг жойлашишини ва ҳужжат
чегаралари (зона)ни намуна-формуляр белгилаб беради. 
Формуляр-намуна функционал вазифалар ва фойдаланиш 
даражаси билан бирлашган кўпгина ҳужжатлар орқали ташкил 
топади. Ҳужжатларнинг функционал тизимидан энг кўпи ташкилий 

---

22 
тузилмавий 
тизимлар 
ҳисобланади. 
Унинг 
тузилиши, 
расмийлаштирилиши ва қайта ишлаши билан бошқарув 
аппаратидаги хизматчиларнинг барчаси тўқнашади. Ҳужжатларни 
бир турга келтиришнинг ташкилий тузилмавий ҳужжатлар 
тизимига 
кирадиган 
формуляр-намунаси 
мавжуд. 
Бундан 
ҳужжатларга қўйилган талаблар ҳужжатларни ва ҳужжатлар 
тизимларини расмийлаштиришда фойдаланилади. 
Шундай 
килиб, 
ҳозирги 
шароитда 
ҳужжатларни 
расмийлаштиришга қўйилган асосий талаблар ҳужжатларни бир 
турга келтириш тизимларига асосланган.