Bosh tahririyati toshkent – 2017 adabiyot qozoqboy yo‘ldoshev, begali qosimov, valijon qodirov, jalolbek yo‘ldoshbekov

24.
Nodirmohbegimga xos xususiyatlarni tavsifl ang. 
25.
Unsin yengildimi? Irodali insonni, erksevar odamni 
yengish mumkinmi? Siz nima deb o‘ylaysiz, o‘lmoq 
yengilmoqmi? 

---

326
erqirra iste’dod egasi Mirtemir faqat lirik 
she’rlar bitish bilan cheklanmagan. Uning 
jaran gdor sochmalari XX asr yigirmanchi yil-
larida juda mashhur bo‘lgan edi. Mirtemir 
go‘zal dostonlar ham yaratgan, dramatik va 
nasriy asarlar ham yozgan. U qilgan tarjimalar 
o‘zbek o‘girma adabiyotida alohida bos qich bo‘lishga ar-
ziydi. Unin g adabiy jarayonni tahlil qi lishga bag‘ishlangan, 
salmoqli ilmiy xulosalarga ega tanqidiy asarlari ham bor.
ХХ asr o‘zbek she’riyatining ulkan vakili Mirtemir 
(Mirtemi r Tursunmat o‘g‘li) ko‘hna Turkistonning Qora-
tog‘ etaklaridagi Eski Iqon qishlog‘ida tug‘ilgan. Huj-
jatlarda adib ning tug‘ilgan vaqti 1910-yilning 10-mayi deb 
ko‘rsatiladi. Shoir ning o‘zi bu to‘g‘rida: «Men tug‘ilgan 
qishloqning kunbotarida qadim Turkiston shahri, janubida 
O‘tror, Boybalk хarobalari va Yassi, Suyri qal’alaridan 
qolgan kultepa lar, undan nari Sirdaryo.., – deb yozadi. – 
1910-yili bug‘doy o‘rog‘ida shu qishloqda tug‘ilibman. 
Otam – dehqon va chorvador, ona tomondan bobom mulla, 
maktabdor. Ota tomondan bobom – uzun bo‘ylik, polvon 
jussalik, qizil yuzli odam edi. Ona tomondan bobom – o‘rta 
bo‘yli, charaqlagan qora ko‘zli, qora va chechan odam edi. 
Mirtemir
(1910 –1978)

---

327
Men bir-ikki yil shu bobom maktabida o‘qidim». Shoir ke-
yinchalik qishloqda ochilgan no‘g‘ay domla maktabida tah-
silini davom ettiradi. Shoirning otasi Tursunmat Umarbek 
o‘g‘li ham adabiyotga iхlosmand edi. 
Turmush qiyinchiliklaridan cho‘chimagan, ilmga chan-
qoq Mirtemir 11 yoshida amakisiga qo‘shilib, Toshkent-
ga qochib keladi va Beshog‘ochdagi «Almaiy» nomidagi 
ishmaktabga joylashadi. Ikki yil bu maktabda o‘qigach, 
Toshkentning yangi shahar qismidagi «O‘zbek erlar bilim 
yurti»ga ko‘chadi. Shoir ham o‘qib, ham ishlagan o‘sha 
yillarning mashaqqatini shunday eslaydi: «Ishmaktab-
da ham, bilim yurtida ham o‘zimiz ekar, o‘zimiz yig‘ar 
edik, o‘zimiz tikar, o‘zimiz kiya r edik. Deyarli hamma 
hunar o‘rgatilar edi. Og‘ir yillar edi; to 1924–25-yillarga-
cha хo‘ragimiz har kuni ikki yo uch marta bir burdadan 
qora non va tushlik bir cho‘mich bo‘tqa edi. Ishmaktab-
ning bog‘i Chilonzorda, bilim yurtining bog‘i Ko‘kterakda 
edi. Yoz bo‘yi hamma bog‘da ishlardi va rangga qon, 
bo‘yga jir bitib qaytardik. Bilim yurtida o‘qishlar og‘ir, 
o‘qituvchilar talabchan bo‘lib, kechasi allamahallargacha 
sovuq bo‘lmalarda dars tayyorlardik».
1929-yili bilim yurtini tugatgan Mirtemir yo‘llanma bi-
lan o‘sha vaqtda poytaхt bo‘lgan Samarqand shahriga ke-
ladi. Bu shahardagi Pedakademiyada (hozirgi Samarqand 
davlat universiteti) o‘qish bilan birga O‘zbekiston Marka-
ziy ijroiya qo‘mitasining raisi Yo‘ldosh Oxunboboyevga 
shaхsiy kotib bo‘lib ishlaydi. Shoir hayotining Samarqand 
davri qizg‘in ijodiy izlanishlar davri bo‘ldi. U Hamid Olim-
jon bilan do‘stlashib qoladi. Lekin oradan ko‘p o‘tmay, 
Mirtemir tuhmat bilan qamaladi va qamoq muddatini uzoq-
da – Shimoldagi Belomorkanal qurilishida o‘taydi.
Mirtemirning ijodiy qiyofasini belgilaydigan, uni o‘zbek 
kitobxoni uchun ardoqli qilgan narsa – uning she’riyati. 
Mirtemir samimiy tuyg‘ularni, nozik kechinmalarni sodda 
va tu shunarli ifodalay oladigan san’atkor. Rost tasvir, bu-

---

328
ning ustiga, tuyg‘ular sherikligida amalga oshirilgan aniq 
tasvir hamisha esda qoladi. Hammaga, ayniqsa, siz yoshlar-
ga ardoqli bo‘ladi. Badiiy nafasi bilan safl arimizni to‘ldirib 
yurgan, avlodlarining pokiza, ma’rifatli, oriyatli bo‘lishini 
istagan Mirtemirning she’riyati sizning hamishalik ham-
rohingiz bo‘lib qolishiga ishonamiz.
1971-yilda «O‘zbekiston xalq shoiri» unvonini olgan 
Mirtemir 1978-yilning 25-yanvarida vafot etadi.