Bosh miya
Bosh miya (cerebrum) yoki
oxirgi miya (telencephalon)
miyaning
katta qismi boʻlib, tarkibiga
bosh miya poʻstlogʻi
(
bosh miya yarimsharlarining
) va
gippokamp
,
bazal oʻzaklar
va [[hidlov
piyozchasi]] kabi bir qancha subkortikal tuzilmalar kiradi.
Odam miyasida
, bosh miya
markaziy
nerv sistemasining
eng yuqori sohasidir. Prosensefalon yoki oldingi miya
embrional
tuzilma
boʻlib, undan bosh miya
prenatal rivojlanadi
. Sutemizuvchilarda,
dorsal
telensefalon, yoki
pallium
,
bosh miya poʻstlogʻiga
rivojlanadi va
ventral
telensefalon, yoki
subpallium
,
bazal
oʻzaklarga
aylanadi. Bosh miya shuningdek tahminan simmetrik
chap va oʻng bosh miya
yarimsharlariga
boʻlinadi.
Bosh miya poʻstlogʻi boʻlaklari,
peshona
(koʻk),
chakka
(yashil),
ensa
(qizil), va
tepa
(sariq) boʻlaklarini oʻz ichiga olgan.
Miyacha
(belgilanmagan)
telensefalonning qismi emas.
Bosh miya
miyacha
ishtirokida odam tanasidagi barcha ixtiyoriy harakatlarni boshqaradi.
Bosh miya
miyaning
eng yirik qismi. Hayvon tanasi holatiga koʻra
miya ustunining
oldida yoki
ustida yotadi. Odamlarda bosh miya eng yirik va miyaning besh asosiy boʻlimlari ichida eng
yaxshi rivojlangani.
Bosh miya ikkita bosh miya yarimsharlarida va ularning
poʻstloqlaridan
(tashqi
kulrang modda
qavati) va ostida yotuvchi
oq modda
sohalaridan iborat.
[1]
Uning subkortikal tuzilmalari
gippokamp, bazal oʻzaklar va hidlov piyozchasini oʻz ichiga oladi. Bosh miya ikkita C-shaklidagi
yarimsharlardan tashkil topgan boʻlib, ular oʻzaro chuqur
bosh miyaning boʻylama tirqishi
bilan
ajralib turadi.
Bosh miya poʻstlogʻi
Umurtqalilar embrioni miyasining
asosiy yoʻnalishlarini koʻrsatuvchi
diagramma.
Tuzilishi
Odam bosh miyasining lokatsiyasi (qizil).
Bosh miya poʻstlogʻi, bosh miyaning tashqi
kulrang modda
qavati boʻlib, faqatgina
sutemizuvchilarda topilgan. Yirik sutemizuvchilarda, shuningdek odamlarda, bosh miya poʻstlogʻi
yuzasi burmalanib
pushtalar
va
egatlar
hosil qiladi va
yuza maydonini
kengaytiradi.
[2]
Bosh miya poʻstlogʻi toʻrt
boʻlakka
boʻlinadi:
peshona
,
tepa
,
ensa
va
chakka
boʻlaklari. Boʻlaklar
ulardan yuqorida yotuvchi
neyrokranial suyaklarga
koʻra boʻlingan.
[3]
Bosh miya yarimsharlari
Bosh miya
bosh miyaning boʻylama tirqishi
yordamida ikkita
bosh miya yarimsharlari
, oʻng va
chap, boʻlinadi.
Bosh miya kontralateral tuzilgan
, ya’ni, oʻng yarimshar tananing chap tomonidan
signallarni qayta ishlaydi va boshqaradi, chap yarimshar boʻlsa tananing oʻng tomonidan
signallarni qayta ishlaydi va boshqaradi.
[3]
Yarimsharlar orasida kuchli lekin toʻliq boʻlmagan
bilateral simmetriya
mavjud.
Miya funksiyalari lateralizatsiyasi
ma’lum va boʻlishi mumkin
boʻlgan farqlarni koʻrsatadi.
Umurtqalilarning rivojlanayotgan
embrionida
nerv naychasi
toʻrtta ajralmagan qismlari boʻlib,
ulardan keyinchalik markaziy nerv sistemasining ma’lum sohalari rivojlanadi; bular
oldingi miya
(prosencephalon),
oʻrta miya
(mesencephalon),
ortki miya
(rhombencephalon) va
orqa miya
.
[4]
Oldingi miya keyinchalik telensefalon (oxirgi miya) va diensefalon (oraliq miya)ga rivojlanadi.
Dorsal telensefalon pallium (sutemizuvchilar va reptiliyalarda bosh miya poʻstlogʻi)ga aylanadi
va ventral telensefalon
bazal oʻzaklarni
hosil qiladi. Diensefalon
thalamus
va
gipotalamusga
rivojlanadi, shuningdek
optik pufakchalar
(keyinchalik
toʻr parda
)ga ham.
[5]
Dorsal telensefalon
keyin oʻrta chiziq bilan ajralgan ikkita lateral telensefalik pufakchalarni hosil qiladi. Ular chap va
oʻng
bosh miya yarimsharlariga
rivojlanadi. Qushlar va baliqlarda barcha umurtqalilardagi kabi
Bosh miya yuzasi
Rivojlanishi
dorsal telensefalon bor, lekin qavatlanmagan va shuning uchun bosh miya poʻstlogʻi deb
hisoblanmaydi. Faqatgina qavatlangan sitoarxitektonika poʻstloq deb hisoblanishi mumkin.
Eslatma: Bosh miya koʻplab qism va sohalardan iborat boʻlgan yahlit tuzilma boʻlgani uchun,
ushbu boʻlimda faqatgina bosh miyaning umumiy vazifalari keltirilganini aytib oʻtish muhim.
Toʻliqroq ma’lumot uchun asosiy maqolalar,
bosh miya poʻstlogʻi
va
bazal oʻzaklarga
, qaralsin.
Bosh miya miyaning asosiy qismi boʻlib, hissiyot, eshitish, koʻrish, shaxsiyat va yana koʻplab
funksiyalarni boshqaradi. U barcha ixtiyoriy harakatlarni boshqaradi.
Birlamchi harakatlantiruvchi poʻstloqdagi
yuqorigi harakatlantiruvchi neyronlari
miya ustuni va
orqa miyaga oʻz
aksonlarini
yuboradi va u yerda muskullarni innervatsiya qiluvchi
pastki
harakatlantiruvchi neyronlar
bilan
sinapslar
hosil qiladi. Poʻstloqdagi tasodifiy oʻgarishlar
natijasida harakatlantiruvchi sohalarning zararlanishi ma’lum turdagi
harakatlantiruvchi neyron
kasalligiga
olib kelishi mumkin. Bu turdagi zararlanish natijasida total
shol
emas, muskul kuchi va
aniqligi yoʻqolishiga olib keladi.
U sensor tushunish, xotira, fikrlar va xulosalar qilish markazi sifatida ishlaydi; bosh miya shuning
ixtiyoriy harakat faoliyati markazi sifatida ham ishlaydi.
