Book · November 019 citations reads 2,947 authors

O‘qituvchining kuzatuvchanlik qobiliyati -
o‘qituvchining tahsil 
oluvchilar ichki dunyosiga kira olish qobiliyati, o‘quvchi shaxsini va uning 
vaqtinchalik ruhiy holatlarini juda yaxshi tushuna bilish bilan bog‘liq bo‘lgan 
psixologik kuzatuvchanlikdir. Qobiliyatli o‘qituvchi uncha katta bo‘lmagan tashqi 
ko‘rinishlar asosida o‘quvchining ichki holatidagi juda arzimagan o‘zgarishlarni 
ham fahmlab oladi. O‘quvchilarning kayfiyati, ularning darsga tayyorgarlik 
darajasini aniqlay oladi. 
O‘qituvchining nutq qobiliyati
- nutq yordamida, shuningdek imo - 
ishoralar vositasida o‘z fikr va tuyg‘ularini aniq va ravshan ifodalash 
qobiliyatidir. O‘qituvchi nutqidagi ravonlik, o‘z fikrini aniq ifoda etish 
o‘qituvchilik kasbi uchun juda muhimdir. Darsda o‘qituvchi nutqi hamisha 
o‘quvchilarga qaratilgan bo‘ladi. 
Fikrlar ifodasi o‘quvchilar uchun aniq, 
sodda, ravon, tushunarli bo‘lishi shart. O‘qituvchining bayoni o‘quvchilar fikri va 
diqqatini maksimal darajada faollashtirishga qaratiladi. O‘qituvchi o‘quvchilarni 
faollashtirish va diqqatini jamlash maqsadida muayyan so‘z va iboralar qo‘llaydi. 
O‘qituvchi uzundan uzoq jumlalar, murakkab so‘z birikmalari, qiyin, tumtoq 
iboralarni qo‘llashdan qochishi lozim. O‘rinli yumor, hazil-mutoyiba, yengilgina 
istehzo nutqni jonlantiradi, bu nutqni o‘quvchilar yaxshi qabul qiladilar. 
O‘qituvchining nutqi aniq, jonli, emotsional - obrazli, talaffuzi jihatidan 
erkin ifodali, his - hayajonli bo‘lib, unda stilistik, grammatik, fonetik nuqsonlar 
uchramasligi lozim. Bir maromdagi cho‘ziq, zeriktiradigan nutq o‘quvchilarni tez 
charchatadi, ularni lanj, loqayd qilib, fanga bo‘lgan qiziqishi so‘nadi. O‘quvchi 
o‘zatilayotgan axborotni yaxshi qabul qilishi uchun o‘rtacha, jonli nutq samarali 

---

336 
natija beradi. Haddan tashqari keskin va baland tovushdagi nutq o‘quvchilar 
asabiga tegadi, ularni toliqtiradi.
O‘qituvchi yangi mavzuni tushuntirayotgan, o‘quvchilar javobini tahlil 
qilayotgan, ma'qullayotgan yoki qoralayotgan paytda ham uning nutqi hamisha 
o‘zining ichki kuchi, ishonchi, o‘zi gapirayotgan narsaga qiziqayotganligi bilan 
ajralib turishi lozim.