|
3.3 Электрон ресурслар
33.
http:\\www.gov.uz – Ўзбекистон Республикаси Ҳукуматининг расмий сайти.
34.
http:\\
www.lex.uz
– Ўзбекистон Республикаси қонун ҳужжатлари маълумотлари
миллий базаси
35.
http:\\www.standart.uz – ―Ўзстандарт‖ агенлиги
36.
http:\\www.smsiti.uz - Стандартлаштириш, метрология ва сертификатлаштириш
илмий тадқиқот институти
37.
http:\\www.easc.org.by – Межгосударственный Совет по стандартизации, метрологии
и сертификации Содружества Независимых Государств.
38.
http:\\
www.ziyonet.uz
– Таълим портали
39.
http:\\
www.window.edu.ru
– Бутун Россия таълим портали
243
3.3.ТАРҚАТМА МАТЕРИАЛЛАР
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ
ОЛИЙ ВА ЎРТА МАХСУС ТАЪЛИМ ВАЗИРЛИГИ
ТОШКЕНТ ДАВЛАТ ТЕХНИКА УНИВЕРСИТЕТИ
«ЭЛЕКТРОНИКА ВА АВТОМАТИКА» ФАКУЛъТЕТИ
"МЕТРОЛОГИЯ, СТАНДАРТЛАШТИРИШ ВА СЕРТИФИКАТЛАШТИРИШ"
КАФЕДРАСИ
«МЕТРОЛОГИЙA, СТАНДАРТЛАШТИРИШ ВА
СИФАТНИ БОШҚАРИШ»
фанидан
ТАРҚАТМА МАТЕРИАЛЛАР
Тошкент – 2017
244
ЎЛЧАШ ХАТОЛИКЛАРИ
M u n t а z а m x а t о l i k
O‗zgаrish xаrаktеrigа qаrаb
Sаbаbi, kеlib chiqish xаrаktеrigа
qаrаb
P
rоgr
еssi
v
Murа
kkа
b
q
оnuniya
t
b
o‗
yichа
o‗
zgа
ruv
chi
Us
lubi
y xа
tоl
ikl
аr
S
ub`
y
еkti
v xа
tоl
ikl
аr
O‗
zgа
rmа
s
D
аv
ri
y
Аsbоbiy xаtоli
klаr
O„lchаsh xаtоliklаrining tаbаqаlаnishi
Ifоdаlаnishigа qаrаb
O‗lchаsh jаrаyonidа o‗lchаnаdigаn
kаttаliklаrni o‗zgаrishigа qаrаb
Mоhiyati, tаvsiflаri vа bаrtаrаf
etish imkоniyatlаrigа qаrаb
аbsоl
yut
nisbi
y
stаtik
dinаmik
munt
аz
аm
tаsоdifiy
qo‗
pоl
245
Ўлчaш вoситaлaри
Кaттaликлaр
Kattaliklar
Real
Ideal
Nofizikaviy
Fizikaviy
Baholanadigan
O‘lchanadigan
Matematik
Hisoblanadigan
O‘lchash vositalari
O‘lchovlar
O‘lchash qurilmalari
O‘lchash ustanovkalari
O‘lchash tizimlari
Bir qiymatli
Ko‘p
qiymatli
O‘lchash
asboblari
O‘lchash
o‘zgartkichlari
O
‘l
ch
ash
u
su
li
b
o‘
yi
ch
a
K
at
ta
li
k
n
in
g
n
am
o
y
o
n
bo
‘l
is
hi
u
su
li
bo
‘y
ic
ha
K
o‘
rsat
ki
ch
ni
ng
na
m
oy
on
b
o‘
li
sh
u
su
li
bo
‘y
ic
ha
X
iso
b
la
sh
q
u
ri
lmas
i
ti
p
i
bo
‘y
ic
ha
O
‘l
ch
ash
u
su
li
b
o‘
yi
ch
a
k
at
ta
li
k
n
in
g
n
am
o
y
o
n
bo
‘l
is
h
us
ul
i b
o‘
yi
ch
a
O
‘l
ch
ash
ti
zi
mi
x
ol
at
i
bo
‘y
ic
ha
O
‘z
ga
ri
sh
f
un
ks
iy
asi
B
ev
o
si
ta
(
)b
ev
o
si
ta
b
ax
o
la
sh
S
o
li
sh
ti
ri
sh
A
n
al
o
g
li
R
aq
am
li
K
o‘
rsat
uv
ch
i
Q
ay
d
q
il
u
v
ch
i
O‘ziyozar
Pechat qiluvchi
U
mu
ml
ash
ti
ru
v
ch
i
In
te
g
ra
ll
o
v
ch
i
M
u
ra
k
k
ab
f
u
n
k
si
y
al
ar
n
i
x
is
o
b
lo
v
ch
i
B
ev
o
si
ta
(
)b
ev
o
si
ta
b
ax
o
la
sh
S
o
li
sh
ti
ri
sh
A
n
al
o
g
li
R
aq
am
li
B
ir
la
mc
h
i
D
av
ri
y
U
za
tu
v
ch
i
M
ass
h
ta
b
li
F
u
n
k
si
o
n
al
246
Ўлчaш усуллaри
O‟LCHASH USULLARI
Bevosiat baxolash usuli
O‘lchov bilan
solishtirish usuli
Shkala
bo‘yicha
xisoblash
Shkala va
nonius
bo‘yicha
hisoblash
Nolga keltirish
usuli
Differensial usul
Ta
qqosl
ash usul
i
Almashlash usuli
Mos kelis
h usul
i
Ta
qqosl
ash usul
i
Almashlash usuli
Mos kelis
h usul
i
247
Физикавий катталикни ўлчаш жараѐни.
O‘lchash ob‘ekti
Fizikaviy kattalik
Fizikaviy
kattalikning birligi
O‘lchashlarni bajarish
uslubiyatlari algoritmi
Metrologik ko‘rsatkichlari me‘yorlangan
maxsus texnikaviy vosita bilan solishtirish
(o‘lchash vositalari)
O‘lchash natijasidagi
xatolikni baxolash
O‘lchash natijasi
248
O„zbеkistоn Dаvlаt stаndаrlаshtirish tizimi
(O„z DST)
Standart
pog‘onalari
Davlatlararo
standartlar
Uzluksiz
ta‘limning
O‘zbekiston
davlat standartlari
O‘zbekiston
davlat standartlari
Tarmoq
standartlari
Raxbariy
xujjatlar,
tavsiyanomalar
Ma‘muriy-
hududiy
standartlar
Korxonalar
standartlari
Tasdiqlanish
darajasi
Evroosiyo
davlatlararo
kengash ЕОDК
―Uzstandart‖
agentligi,
Hokimiyatlar,
Iqtisod tarmoqlari,
Korxonalar
―Uzstandart‖
agentligi, Iqtisod
tarmoqlari
―O‗zstandart‖
agentligi,,
O‘zdavarxitektqurqo‘
m, Tab.muh.qil.dav.
qo‘mitasi, Sog‘liqni
saqlash vazirligi
Vazirlar
maxkamasi
Hokimiyatlar
Korxona va
tashkilotlar
Standart turlari
Asosiy standartlar
Tashkiliy –uslubiy-
standartlar
Umumtexnikaviy
standartlar
Mahsulot (xizmat)
standartlari
Jarayonlar standartlari
Nazorat usullari (sinov
va o‘lchashlar, analiz
qilish) standartlari
249
Масса бирлигининг
xалқаро тимсоли (eталон)
1889 йили Ўлчашлар ва тарозилар бош
конференсияси (ЎТБК) да тасдиқланган
килограммнинг xалқаро тимсоли платина
иридийли қотишма тошидан таркиб
топади (90% Пт, 10% Ир).
Taqqoslash-etaloni
Nusxa-etalon
Guvox -etalon
Ishchi etalon
Ikkilamchi
etalonlar
Birlamchi etalon
250
ИСO 9001 Стандартларининг жорий eтилиши сабаблари
10%
10%
15%
Mahsulot va
xizmatlar sifatinin
oshiish uchun 10%
Boshqa sabablar
bilan 10%
buyurtmachilar
qistovi bilan 35 %
Sertifikatlar olish
Uchun 15%
Mahsulot va
xizmatlarning
raqobatbardoshligigni
oshirish uchun 15%
Yangi bozorni
o`zlashtirish 15%
15%
15%
35%
Kam sarfli tashviqot
hisobiga iqtisodiy
samaraga erishish
Nuqsonlarni kamaytirish
bilan iqtisodiy
samaradorlikka erishish
Tezkorlik bilan ishlab
chiqarish quvvatini
oshirish
Raqobatbardoshlik
darajasini oshirish
Sifatning yuqori
darajasiga erishish
Bozorboplikning
oshishidan iqtisodiy
samara ulushi
Ishlab chiqarish
faoliyatini nazoratlash
tuzilmasi orqali
samaradorlikka erishish
ISO 9001 AFZALLIKLARI
ISO 9001:2000 afzalligining strukturaviy elementlari
251
Сифaт мeнeжмeнти тизимини ишлaб чиқиш вa жoрий этиш
бoсқичлaри
Семинар ўтказиш
Barcha hujjatlashtirishning bosqichlari bo`yicha ishlab
chiqish
Seminar o`tkazish
Baholash Auditini o`tkazish
Ishchi guruh barpo etish
ISO 9001:2000 standartlarni o`rganish
Tuzatuvchi va ogohlantiruvchi harakatlar
SMT samaradorligining tahlili
SMT ni joriy etish bosqichi
SMT ni ishlab chiqish bosqichi
SMT joriy etishga tayyorlash va
ishlab chiqish bosqichlari
Hujjatlashtirishni yuritish
Hujjatlashtirishni ishlab chiqish metodlarini
o`rganish
Ichki auditga o`qitish
Ichki auditni o`rganish
Barcha ishlab chiqilgan
hujjatlar tahlili
252
253
ЎЛЧАШЛАРНИНГ СИФАТ МЕЗОНЛАРИ
Ҳар бир нарсанинг сифати бўлгани каби ўлчашларнинг ҳам
сифати ва унинг мезонлари мавжуд. Бу мезонлар ўлчашлардаги
асосий тавсифларни ифодалайди. Бу мезонлар қаторига қуйидагилар
киритилган:
Аниқлик -
бу мезон ўлчаш натижаларини катталикнинг
чинакам қийматига яқинлилигини ифодалайди. Миқдор жиҳатдан
аниқлик нисбий xатолик модулига тескари тарзда баҳоланади.
Масалан, агар ўлчаш xатолиги 10
-3
бўлса, унинг аниқлиги 10
3
бўлади
ѐки бошқача айтганда, қанчалик аниқлик юқори даражада бўлса,
шунчалик, ўлчаш натижасидаги мунтазам ва тасодифий xатоликлар
улуши кам бўлади.
Ишончлилик -
ўлчаш натижаларига ишонч даражасини
белгиловчи мезон ҳисобланади. Ўлчаш натижаларига нисбатан
ишончлиликни eҳтимоллар назарияси ва математик статистика
қонунлари асосида аниқланади. Бу eса конкрет ҳолат учун xатолиги
берилган чегараларда талаб eтилган ишончлиликдаги натижаларни
олишни таъминловчи ўлчаш усули ва воситаларини танлаш
имконини беради.
Тўғрилик -
ўлчаш натижаларидаги мунтазам xатоликларнинг
нолга яқинлигини билдирувчи сифат мезони.
Мос келувчанлик -
бир xил шароитлардаги ўлчашларнинг
натижаларини бир-бирига яқинлигини билдирувчи сифат мезони.
Одатда, ўлчашларнинг мос келувчанлиги тасодифий xатоликларнинг
таъсирини ифодалайди.
Қайтарувчанлик -
ушбу мезон ҳар xил шароитларда (турли
вақтда, ҳар xил жойларда, турли усулларда ва воситаларда)
бажарилган ўлчашларнинг натижаларини бир-бирига яқинлигини
билдиради.
Ўлчаш xатолиги -
ўлчаш натижасини чинакам (ҳақиқий)
қийматдан четлашувини (оғишувини) ифодаловчи ўлчашнинг сифат
мезони.
254
Мeтрoлoгиянинг aксиoмa вa пaстулoтлaри
АКСИОМАЛАР
1-аксиома
-
Априор маълумотсиз ўлчашни бажариб
бўлмайди.
2-аксиома
-
Ќар қандай ўлчаш - таққослаш (солиштириш)
демакдир.
.
3-аксиома
-
Ўлчаш амалидан олинган натижа тасодифийдир.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
