Book · May 020 citations reads 1,735 authors: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

зарурияти 
 
«Сифат йўқолганида унинг ўрнини ҳеч қандай миқдорий 
кўрсаткичлар тўлдира олмайди… Агар сифат бўлмаса мўлчилик 
ҳам ўзининг моҳиятини йўқотади. Сифат энг аввало инсоннинг 
маданий дидини яратади ва бойитади..
(
файласуф И.А.Ильин)
 
Бозор ва рақобат шароитида давлатни ривожланишида тижоратнинг стратегик қатъий 
талаби юқори сифат ва у миллий бойликни энг аҳамиятли манбаидир. Сифат давлатни 
обрўсини белилайди, ҳар бир инсонни ҳамда бутун жамиятни талабларини қондириш учу 
насос бўлади, рақобатбардошликни муҳим жиҳати ҳисобланади. Корхона фақат сифат йўли 
билан рақобат шароитида фаолиятини давом эттириши ва фойда кўриши. Шунинг учун 
сифатни ошириш ва уни таъминлаш бозор шароитида устувор бўлиши керак. Маҳсулот 
сифати амалда хамкорнинг ишонлилик кўрсаткичи – самарали тадбиркорликнинг асосий 
шарти бўлиб қолди. Дунѐнинг барча давлатларида маҳсулот сифатини таъминлаш муҳим 
иқтисодий муаммолар қаторига киритилган. Бир неча юз халқаро ташкилотларни иш 
фаолияти бу муаоммонинг турли жиҳатларига у ѐки бу даражада боғлиқдир.
Сифатни ошириш ва уни таъминлаш заруриятини асосий сабаблари қуйидагилар: 

шахсий, ишлаб чиқариш ва ижтимоий талабларни узлуксиз ўсиши; 

фан, техника, ишлаб чиқариш, иқтисодиѐт ва бутун жаҳон хамжамиятида 
илмий-техник ривожланиш суръати ва аҳамиятини ошиши; 

хизматларни, 
ишлаб 
чиқарилаѐтган 
маҳсулот 
конструкцияларини 
такомиллашиши ва бажарадиган функциялар аҳамиятини ошиши; 

сифат даражаси нисбатан юқори бўлмаган маҳсулот ва хизматлар 
истеъмолчилао томонидан қабул қилинмаслиги; 

корхона самарали фаолият юритишини зарур шарти сифатида ишлаб 
чиқаришни жадаллаштирилиш ва уни самарадорлигини оширишга талабларни 
янада қатъийлашиши
3
. 
2
ISO 9000:2002. С и с т е м а м е н е д ж м е н т а к а ч е с т в а . О с н о в н ы е
п р и н ц и п ы и с л о в а р ь

---

118 
Юқорида санаб ўтилган сабаблар қаторига 
жаҳон бозорида рақобатни кучайиши
ни 
ҳам қўшиб қўйиш лозим. Рақобатни нафақат ташқи бозорда, балки ўзимизнинг ички бозорда 
ҳам мавжудлиги айни хақиқатдир.
Турли давлатларда сифат бошқарувининг тамойиллари иқтисодиѐтнинг ривожланиш 
тарихи, маданияти, давлатнинг сиѐсий тизимининг таъсири туфайли хилма-хилдир
4
. Жаҳон 
тажрибаси шуни кўрсатадики, турли давлатларнинг сифатни таъминлаш усуллари кўп 
жиҳатдан ўхшаш бўлиб, унда маълум йўналишларни кузатиш мумкин. Хорижий 
давлатларнинг сифат соҳасидаги ѐндашувларида фарқлар ҳам бўлиб, уларни қуйидаги ___ 
жадвалда таққосланган
5
. 
Ғарбий ѐндашув (АҚШ ва Европа) 
Шарқий ѐндашув (Япония) 
Сифат нархнинг энг кам даражасига 
асосланади 
Сифат нуқсоннинг энг кам даражасига 
асосланади
Биринчи мақсад – фойда, сифат – тасодиф 
категория 
Биринчи мақсад – сифат, фойда олиш 
тезлашади. 
Истеъмолчилар 
сифат 
масаласида 
истеъмолчига ўзаро келишувни сўраши 
лозим. 
Сифат масаласида истеъмолчи талаблари 
билан ўзаро келишиш 
Умумий ғоя 
Ҳар ким учун сифат соҳасида қаттиқ сиѐсат
Г. Тагучи сифатни таъминлаш замонавий методларни қуйидагича умумлаштирди
6
: 
1. сифатсиз маҳсулотнинг жамиятга келтириши мумкин бўлган зарарни баҳолаш 
зарур. Бунда тайѐр маҳсулотдан келадиган зарар (тўхтаб қолиши, жароҳатланиш, ҳалокат, ўз 
вазифасини бажара олмаслик, буюртмачининг талабларига номувофиқлик ва ҳ.к.) ва 
сифатсиз маҳсулотни ишлаб чиқариш жараѐнида кўриладиган зарар (вақтни, энергияни, 
кучини унумсиз сарфлаш, баъзи ишлаб чиқаришларнинг заҳарлилиги ва ҳ.к.) ҳисобга 
олинади. 
2. Фирма маҳсулотининг рақобатбардош бўлиши учун унинг сифатини доимий 
ошириш ва таннархини пасайтириш зарур. Буюртмачи талабларининг доим катталашиб 
боришини эсдан чиқармаслиги керак. 
3. Фирмада сифатни ошириш дастурининг асосий мақсади буюмнинг сифат 
кўрсаткичлари билан буюртмачи топширган тафсилотлар ўртасидаги фарқни доим 
камайтириб боришдан иборат бўлиши лозим. Метрологик хизматни муттасил 
ривожлантириш бу вазифани бажариш билан боғлиқ. 
4. Буюртмачи ўз талабларининг бажарилганлигидан кўрадиган зарари сифат 
кўрсаткичларидаги оғиш миқдорининг квадратига тенг. Буни ишлаб чиқариш 
жараѐнларининг сифатига талабларни ўрнатишда ҳисобга олиш керак. 
5. Тайѐр буюмнинг сифати ва таннархи асосан лойиҳа ва технологиянинг сифати 
билан аниқланади. Шунинг учун ишлаб чиқаришни ва текшириш методларини лойиҳалаш, 
режалаштинришда тайѐр маҳсулотнинг сифатига талабларга мўлжал олиш керак. 
6. Тажриба намуналарини яратиш ва синаш босқичида буюм тафсилотларининг 
топшириқдаги сифатидан оғишини камайтириш зарур. 
3
Управления качеством: Учебник для вузов / C.Д. Ильенкова, Н.Д. Ильенкова, В.С. Мхитарян и др. — М.: 
Банки и биржи; ЮНИТИ-ДАНА, 1999. — 99 с.
4
Крылова Г.Д. Основы стандартизации, сертификации, метрологии: Учебник для вузов, -М.:Аудит, ЮНИТИ, 
1998.-153c
5
www.quality-eup.ru 
6
Наставники качества: Г.Тагути/ пер. А.А. Константиновой // Стандарты и качество. — 2000. — № 2, 80 с
. 

---

119 
7. Эксплуатацион тафсилотларнинг буюмнинг ва технологик жараѐннинг бошқа 
параметрларига боғлиқлигини аниқлаш керак ва аниқланган боғланишдан фойдаланиб, 
статистик ҳисоблаш асосида экспериментни режалаштириш керак. 
Маҳсулот ва хизматлар сифати нафақат бозор иқтисодиѐти шароитида, рақобат 
муҳитида ѐки нисбатан очиқ иқтисодиѐтда, балки бошқа хўжалик тизимларида, - 
муваффақятсизликка учраган ҳар қандай ишда қўллаш мумкин. Машҳур файласуф 
И.А.Ильин ўзининг «Маънавий янгиланиш йўли» китобида шундай деганди: «Сифат 
йўқолганида унинг ўрнини ҳеч қандай миқдорий кўрсаткичлар тўлдира олмайди, чунки 
шундай нарсалар борки, кўп туюлсада ѐлғондан ўзга нарса эмас ва ҳеч кимга керак эмас. 
Агар сифат бўлмаса мўлчилик ҳам ўзининг моҳиятини йўқотади; у худди чигирткаларни 
тўлдириб учгани ѐки аҳмоқни эзмалиги каби фалокатлидир. Сифат қачонки эҳтиѐт қилинса 
ва парвариш қилинса ўшандагина ҳаѐт ўз мазмунига эга; сифат бўлмаса – ҳалокат 
муқаррардир. Сифат энг аввало инсоннинг маданий дидини яратади ва бойитади. Чириган 
ипдан яхши газлама яратиш мумкин эмас; майдаланиб ва сочилиб кетган ғиштдан пишиқ уй 
қуриш мумкин эмас; ўзаро оҳангдош овозлар бўлмасдан ажойиб жўр қўшиқ куйлаб 
бўлмайди. Қаердаки шахсни камситиш ва хўрлаш бор экан, бундай жамият носоғлом 
ҳисобланиб, ижодий жиҳатдан кучсиз бўлади.» 
Юқоридагиларга асосланиб қуйидаги