Book · June 020 citations reads 12,253 author: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

=Ir ·(l-T), 
 
bu yerda, T-foydaga soliq stavkasi; I
r
- kredit bo’yicha foiz stavkasi; 
Xo’jalik sub’ektlaridan olingan qarzlar bank kreditlaridan qarzni to’lash 
bo’yicha farq qiladi. Foiz xarajatlari tarkibi to’g’risidagi qarorga muvofiq, bunday 
qarzlarni ishlatganligi uchun to’lanadigan foizlar mahsulot tannarxiga qo’shilishi 
mumkin emas. Shuning uchun bunday manbaning kapital bahosi to’lanadigan foiz 
a
k
1
a
k
1

---

117 
stavkasiga teng. Obligatsion qarzlar bo’yicha holat ham shunday. Birinchidan, har 
qanday kompaniya ham obligatsiya chiqarolmaydi va uni ochiq bozorga 
joylashtirolmaydi. Ikkinchidan, bunday manbaning bahosi bank krediti bahosiga 
solishtirganda ko’proq stixiyalidir. Har xil kompaniyalar hal xil shartlar ostida kredit 
olishi mumkin. Shunga qaramasdan bunday holatda foizlar stavkasini ma’lum vaqt 
oldindan aytib berilishi mumkin. Lekin, gap obligatsion qarz kapital bahosining 
amaliy qiymati haqida ketar ekan, bu yerda holatni oldindan aytib berish qiyin. 
Uchinchidan, obligatsion qarzlarni joylashtirish maxsus dallollar (bankirlar uylari, 
brokerlik va moliyaviy kompaniyalar uchun va boshqalar) uchun bunday manbaning 
bahosi qo’shimcha parametriga bog’liq. 
Kapital bahosi hisobi holati maqsadga muvofiq kompaniyaning 3 ta o’z 
mablag’lari manbasidan tashkil topadi: oddiy va imtiyozli aksiyalar, shuningdek, 
taqsimlanmagan foyda. Oldindan shuni qayd qilish kerakki, oxirgisida biz ustav 
kapitalidan tashqari jami o’z mablag’lari manbasini hisoblaymiz. Albatta, bunda bir 
qancha shartlar bor, masalan, «taqsimlanmagan foyda» va «qaytarib berilmaydigan 
mablag’lar» nafaqat turli xususiyat va shakllanish sharoitiga, balki turli kapital 
bahosiga egadir. Ustav kapitalining ikki bo’linish sababi shuki, ko’pgina ilmiy 
ishlarda imtiyozi aksiyalar hech qanday asossiz oddiy aksiya va qarz kapitali 
xususiyatlarini jam etgan ko’rsatkich sifatida qaraladi. Kapital bahosini baholashdagi 
prinsipial farqlar oddiy va imtiyozli aksiyalar manbasi sifatida qaraladi. 
Kompaniya mablag’larini to’ldirishda asosiy manba bu reinvestitsiyalash 
foydasi hisoblanadi. (Ya’ni kompaniyaning joriy faoliyatini kengaytirishda 
foydalanilgan va yangi investitsion loyihalarda qo’llashdir). O’z navbatida bu bir 
nechta xususiyatlarga ega. Birinchidan, bu mablag’ tez va maksimal 
mobilizatsiyalashadi va qandaydir maxsus mexanizm talab qilmaydi, ya’ni aksiya va 
obligatsiya emissiya qilishdagidek. Ikkinchidan, bir qancha fikrlar bo’yicha bu manba 
boshqalarga qaraganda arzon, ya’ni emissiya xarajatlari yo’qdir. Uchinchidan, bu 
mablag’larni investitsiya qilish jarayoni bir muncha osonroq bo’ladi. 
Amaliyotda har bir kompaniya o’z faoliyatini, shu bilan birga investitsiya 
faoliyatini turli manbalardan moliyalashtiradi. O’z faoliyatida foydalanilgan 

---

118 
moliyaviy resurslar uchun foizlar, dividendlar va boshqalar to’laydi. Shu bilan birga 
o’z iqtisodiy salohiyatini ko’tarish uchun zarur xarajatlar qiladi. Har bir mablag’ 
manbasi joriy manbalarni ta’minlashdagi xarajatlar summasidagidek o’z bahosiga
ega. Bu baholar orasidagi aniq bog’liqlikni ko’rsatish qiyindir.