Book · January 020 citations reads 4,481 authors: Some of the authors of this publication are also working on these related projects

Silikatlashtirish 
- bu suyuq plivunga eritilgan(suyuq) shishani kirgizishdir. 
Buni plivunlarni suvo’tkazuvchanligi anchagina yuqori bo’lganda Kf

0,5m/sut 
iloji bo’ladi. Silikatlashtirish katta xarajatlar talab etsa ham, juda samaralidir. 
Plivunlarga qarshi o’z vaqtida va to’g’ri bajarilgan chora-tadbirlar qurilish 
ishlarini muvoffaqiyatli olib borishni ta’minlaydi.
Bu hodisaga quruvchilar kotlovan qazishda, kanallar qazishda, temir yo’l 
to’shamasini qurishda, metro liniyalarini qazishda duch kelishadi. Odatda 
plivunlarning ko’pchiligi daryo o’zanlarida va birinchi qayir ustki terrasalarida 
turli qalinlikda uchraydi. Plivunlarda tiksotropiya xususiyati mavjudligi tufayli, 
tashqi mexanik kuch ta’sirida birdan suyuq atalaga aylanib, shaxta devorlaridan, 
metro devorlaridan, imorat kotlovani qirg’oqlaridan, tog’ yon bag’irliklaridan oqib 
chiqa boshlaydi. Plivun hodisasi sababli inshootlarning mustahkamligi pasayadi, 
tog’ yon bag’irliklarida cho’kishlar, surilishlar hosil bo’ladi. Ko’pincha plivunlar 
tufayli qumlar zichligi ortadi, natijada hajmi kichrayib, yer usti cho’kadi. Bu esa 
shu joydagi qurilishga katta zarar yetkazadi.
Plivun hodisasi ikki turga: soxta plivun va haqiqiy plivun hodisasiga 
bo’linadi. 
Soxta plivunlar
- strukturaviy bog’lanmagan, qumli va shag’alli yotqiziq-
larda kuzatiladi. Soxta plivun hodisasi sababi - qumli qatlamlardagi gidrodinamik 
bosimni vujudga kelishidir. Gidrodinamik bosim oshgan sari qum zarralarini 
o’rab olgan suv qatlami oshib borib, buning ta’sirida qumlar orasidagi ishqalanish 
yo’qoladi, pirovardida, harakatga kela boshlaydi. Ozgina tashqaridan dinamik 
kuch ta’sir etishi bilan bu qum massasi siljiy boshlaydi.
Haqiqiy plivun hodisasi qumlok va qumoq jinslarda uchraydi. Haqiqiy 
plivun jins suyulgandan so’ng ham ancha vaqtgacha shu holatda turadi, 

---

116 
jinslardagi namlik to’la namlik sig’imi miqdoridan kam bo’lganda, suyuqlanadi. 
Jinsni suyulib, oqishiga sabab – bu uning tarkibidagi fizikaviy bog’langan suv 
bo’lib, uni ajratish ancha qiyin. Plivunlar turli tebranishlar, dinamik zarbalarga 
sezgir bo’ladi. Shu sababli kuzatish markazidan uzoq bo’lgan joylarda ham 
inshootlarga xavf tug’dirishi mumkin. Qurilishda plivunlarga qarshi kurash 
choralari 5 guruhga bo’linadi.
1.Qurilish maydonidagi plivunlarni sun’iy ravishda qotirish. Bu usul o’z 
navbatida 3 ga bo’linadi:
a) kotlovandagi suvni maxsus nasoslar bilan chiqarib olinadi; 
b) suyuqlanuvchi qatlamlar ustidan fil’trlar qoqiladi. Qoqilgan fil’trni bir 
qismi plivun orasida bo’lsa, boshqa qismi uning ostidagi qatlamda bo’ladi. Bunda 
plivun suv fil’trlar orqali ostki qatlamlarga o’tib ketadi. Bu usul plivunning 
fil’trlanish koeffitsientining qiymati birdan kichik bo’lganda qo’llaniladi; 
v) nina fil’trlar orqali plivunga tok yuborib, konsistentsiyasi o’zgartiriladi. 
Buning uchun bir - biridan ma’lum masofada joylashadigan qilib, elektrodlar 
qoqilib, ularga o’zgarmas tok yuboriladi. Bu usul fil’trlanish koeffitsientining 
qiymati 0,2 dan kichik bo’lmagan gil va lyossimon jinslar uchun qo’llaniladi. 
2. Plivunlarning shpunt yordamida to’sib qo’yish. 
Buning uchun bino yoki inshoot poydevori o’rni ochilib, kotlovan 
qazishdan avval atrofi bo’ylab 4 - 5 metrgacha chuqurlikgacha yog’och, temir-
beton, metall ustunlarni qoqib kiritilib devor hosil kilinadi (14.10- rasm). 

---

117