Book · April 021 citations reads 54 1

Berilliy oksiddan berilliy xloridini olish texnologiyasi.

Bu jarayonni I.V. Avdeyev XIX asr o‗rtalarida o‗rgangan bo‗lsa, keyinchalik uni V. I. Spitsin, A. I. Belyayev va A. B. Novoselovalar mukammallashtirdilar. Bu jarayon BeO ga gaz holidagi xlor ko ‗mir ishtirokida yuz beradi. Unda BeO+C+Cl₂= BeCl₂+CO
reaksiya 600⁰C da boshlanadi, 900—95O⁰C da yumshoq boradi.
Agar xlor gazi o‗rniga CCl₄ ishlatilsa, jarayonning haroratini kamaytirish mumkin. Shuningdek, ko‗mir qo‗shishning ham keragi qolmaydi, texnologiya ancha osonlashadi, 650–700⁰C da boradi.

2BeO+CCl₄=2BeCl₂+CO₂ 92–94% hosil bo ‗ladi.

BeO tarkibidagi Fe, Al, Si oksidlari xlorlanish haroratida (900–950°C) xlorlanib, ular ham xuddi BeCl₂ ga o‗xshab gaz holatiga o‗tadi. Bu aralashmalarning sovish haroratlari har xil bo‗lgani uchun birinchi galda BeCl₂ kondensatlanadi va undan so‗ng Fe, Al, Si xloridlari kondensatlanadi, ularning xloridlar qaynash tempiraturasi bilan bog‗Iiqligi quyidagicha ketadi:
Xloridlar BeCl₂ FeCl₃ AlCl₃ SiCl₄
Qaynash t°si 492 319 183 58
Lekin bunda toza holida BeCl₂ ni olib bo‗lmaydi, shuning uchun uni qayta haydash orqali tozalab olinadi.
Quruq holidagi BeO (50% BeO) yog‗och ko‗mir bilan yopishqoq modda qo‗shib briket qilinadi va 150 kg/sm² bosimdan briketlar 1000⁰C da kokslanadi. Keyin shaxta elektropechlarida xlorlanadi. Xlorli Be, Al, Fe, Si nikelli yig‗gichlarda yig‗iladi va uni vodorodli po‗lat mufel pechlarida 500–550°C da haydaladi. Sovitish yo‗li bilan metall xloridlari gazlari kondensatsiya qilinib, yuqoridagi jadvalga asosan tozalanadi.
BeCI₂ elektrolizi. Elektroliz jarayoni BeCl₂+NaCl = 1:1 nisbatda berilliy metallini erish haroratidan past haroratda olib boriladi. BeCl₂+NaCl = 1:1 nisbati evtektik nuqtaga yaqin (58,7 BeCl₂+41,3% NaCl) bo‗lib, 215⁰C da eriydi. BeCl₂ ning ajralish potensiali evtektik tarkibida quyidagi haroratlar bilan bog‗langan:
Harorat: ⁰C 420, 600, 700
Ajralish kuchlanishi: 2,08, 1,99, 1,93
Elektroliz jarayoni qopqoqli nikel tigellarida (balandligi 800 mm, diametri 500 mm) olib boriladi. Tigel katod, grafit anod (d=100, h=1200 mm) sifatida ishlatiladi. Elektrolit eritmasining harorati 350°C bo‗lib, 10 ta elektrolizyorlarda amalga oshiriladi. Bu hamma elektrolizyorlardagi 40–50 volt kuchlanish va 500 amper tok kuchini tashkil qiladi.
Ajralib chiqayotgan xlor gazi tigelning qopqog‗idagi quvur orqali chiqarib yuboriladi. Berilliy elektroliz natijasida tikelni devorlarida sumalakcha shaklida yopishib qoladi. Ularni ajratib olinadi, presslarda siqib elektrolitlardan tozalanadi, sovitiladi hamda uni suv bilan berilliy xlorididan yuvib tashlanadi. Undagi alyuminiy oksididan esa ishqor eritmasi bilan yuvilib tashlanadi. Hamda hosil bo‗lgan berill oksidlari kuchsiz azot kislotasi eritmasi bilan yuviladi. Sumalakchalardagi berilliyning miqdori 99% ni tashkil qiladi.

5.