Боҳодир эшов

Салавкийлар давлат бошқаруви 
Ҳар қайси сатрапияни подшо томонидан тайинланиб қўйилган 
сатрап 
ѐки 
стратег 
мансабидаги шахс бошқарган. Форс сатрапларидан фарқ қилган 
ҳолда улар ҳам маъмурий, ҳам ҳарбий бошқарувни қўлга олганлар. Сатрап-
стратег маъмурий бошқарувда энг яқин одамларидан ўзига ѐрдамчи танлаган. 
Бу ѐрдамчи солиқ йиғувчилар фаолияти, ички ва ташқи савдо, хўжалик 
ҳаѐтини назорат қилиб борган.
Подшо 
Фуқаролар маъмуриятининг 
олий бошлиғи 
Қўшинлар бош қўмондони 
Олий судья 
Бош қонун чиқарувчи 
Иш бошқарувчи 
Подшо атрофидагилар: 
қариндошлар ва дўстлар 
Подшо девонхонаси 
Сатраплар, епархлар, 
гепархлар, стратеглар 
Молия бошқарувчиси 
Полислар, катойкиялар 
Солиқлар йиғимини 
бошқарувчилар 
Маҳаллий сиѐсий уюшмалар: 
айрим қабилалар, ибодатхона 
жамоалари, маҳаллий 
сулолалар 
Хат-ҳужжат ишларининг 
бошқаруви 

---

85 
Тарихий манбаларда салавкийлар сатрап-стратеглари юнонча номда 
(Стратоник, Александр, Гиеракс, Антиох ва бошқалар) тилга олинади. Демак, 
салавкийлар ҳукмдорлари асосан юнонлардан ва айрим ҳолларда эллинлашган 
маҳаллий зодагонлардан тайинланган. Тадқиқотчиларнинг фикрича, Ўрта 
Осиѐда юнон ҳокимлари ва улар атрофида тўпланган юнон зодагонлари билан 
бирга маҳаллий зодагонлар ҳам ҳокимлик қилар эдилар. Салавкийлар 
ҳокимияти Ўрта Осиѐдаги ҳарбий пунктларда (катойкиялар) жойлашган 
ҳарбий кучларга таянган эди.
Салавкийлар даври Бақтрия, Марғиѐна, Суғдиѐна ва Парфия 
ҳудудларида кўп аҳолили шаҳарлар кўп эди. Мароқанд, Бақтра, Нисо каби 
кўплаб қадимги шаҳар харобаларида олиб борилган археологик тадқиқотлар 
натижасида топилган топилмалар бу ҳудудларда ҳунармандчилик, савдо-
сотиқ ва хўжалик ишлари ривожланганлигидан далолат беради.
Салавкийлар давлати маълум бир халқ ѐки элатлардан иборат бўлмай, 
кўпдан кўп этник гуруҳларни ҳарбий йўл билан бирлаштиришдан ташкил 
топган уюшма эди. Давлат бошқарувининг барча сиѐсий, ҳуқуқий ва 
ижтимоий йўналишлари подшо саройи билан боғлиқ бўлиб, бу ҳолат давлат 
бошқарувида катта аҳамиятга эга бўлган. Аҳамонийлар давлатида бўлгани 
каби салавкийлар давлатида ҳам кўпгина давлат ишларини олиб борувчи 
девонхона мавжуд бўлган. Айрим манбалар салавкийлар саройидаги хат-
ҳужжат ишларининг бошлиғи лавозими ҳақида маълумотлар беради.
Тадқиқотчиларнинг фикрича, салавкийлар даврида анчагина муракаб 
солиқ тартиби жорий қилинган бўлиб, салавкийлар ҳукмдорлари ўзларигача 
мавжуд бўлган солиқ тартибини ўзлаштирган ҳолда унга ўзгартиришлар 
киритиб, мукаммаллаштирганлар. Деҳқонлардан ер солиғини йиғиб олиш 
сатрап-стратегларнинг вазифаси бўлган. Бундай солиқларнинг миқдори аниқ 
белгиланган бўлиб, вилоятлардан келадиган солиқларнинг умумий миқдори 
қишлоқ жамоаларидан тўшадиган солиқларга боғлиқ бўлган.
Мил.авв. III асрнинг 60-50-йилларига келиб Кичик Осиѐ ва Болқон ярим 
оролида Салавкий ҳукмдорлари ўртасида ҳокимият учун курашлар авж олди. 
Натижада салавкийлар давлатининг шарқий вилоятларида сиѐсий вазият 
ўзгариб марказдан қочувчи кучларнинг ҳаракатлари фаоллашади. Мил.авв. 
250 йилда келиб дастлаб Парфия, кейин эса Юнон-Бақтрия давлатлари 
салавкийлар давлатидан ажралиб чиқиб ўзларини мустақил деб эълон 
қиладилар.