Боҳодир эшов

Термиз
ва унинг атрофларида ҳам шаҳарсозлик маданиятининг 
жадаллик билан ривожланганлигини кузатишимиз мумкин. Термиз 
атрофидаги 
Зартепа
шаҳри анна шундай шаҳарлардан биридир. Антик 
даврда кичик манзилгоҳ пайдо бўлган Зартепа илк ўрта асрларга келиб 
майдони 17 гектар бўлган йирик шахарга айланади.
Бу даврда суғориш иншоатлари такомиллашиб Янги-янги ерлар 
ўзлаштирилади Ўзлаштирилган ерларда, йирик суғориш иншоатлари бошида, 
марказий шаҳарларнинг атрофларида, деҳқончилик воҳаларининг 
чегараларида қўрғонлар, қасрлар ва истеҳкомлар қад кўтаради. 
Истеҳкомларнинг тўрт бурчаги баланд мутаҳкамланиб, девору-мўрилари бир 
неча қатор камондан ўқ фзгич нишон туйнуклари ва истеҳкомлар 
таъминланган. Қалин мудофали зодагонлар қўрғонлари илк ўрта асрларнинг 
мураккаб ижтимоий-иқтисодий ва сиёсий ҳаёт тақозоси Билан бунёд этилган 
бўлиб асосан ташқи душман ҳужумига қарши мудофа иншоати. Ҳарбий 
гарнизон тўпланадиган жой, маъмурий марказ, ҳамда озиқ-овқат ва қурол-
яроғ сақланадиган омбор вазифасини ўтаган. Умуман, калъа, қўрғон ва 
истеҳкомлар илк ўрта асрлар даврининг ўзига хос меъморчилик 
намуналаридан бўлиб, Нахшаб воҳасидаги Заҳоки Марон, Бухородаги Шаҳри 
Вайрон. Хоразмдаги Фир қалъаси шулар жумласидандир. 
Воҳаларни ташқи душмандан ҳимоя қилиш мақсадида бир неча 
чақиримлаб қалин деворлар барпо этилган. Самарқанд воҳасидаги 12 та 
дарвозага эга бўлган двори қиёмат. Бухоро воҳасидаги 336 километри 
Кампирак, Тошкент воҳасидаги Кампирдевор истеҳком деворлари шулар 
жумласига киради. Бу давр меъморчилигида қарслар қурилиши айниқса 
аҳамиятли бўлган. Қасрлар одатда 2 қаватли, шипи текис, гумбазсимон ва 
равоқсимон ёпилган бир неча хоналардан иборат бўлган. V асрдан бошлаб 
Сарой, қасрлар қурилишида хом ғишт Билан бир қаторда пишиқ ғиштлар ҳам 
ишлатила бошланган. 
Эфталитлар даврида ҳунармандчилик ҳам ривожланган.Айниқса, 
кулолчилик, шишасозлик, чилангарлик, бўзчилик, заргарлик, қуролсозлик 
касб-ҳунарлари равноқ топган. Чочда ясалган ўқ ва ёй “камони чочий номи 
Билан машҳур бўлган. Ката-кичик шаҳарлар сони кўпайган. Биргина 
Зарафшон воҳасида