Боҳодир эшов

Сирдарё 
вилояти
– Авлиёота, Казалинск, Қурама, Перовск, Туркистон, Чимкент; 
Тошкент шаҳри марказ сифатида генерал-губернаторга бўйсунган; Амударё 
бўлими ҳам Сирдарё таркибида бўлган; 
Еттисув вилояти
– Верний, Копал, 
Жаркент, Лепсин, Пишпек, Пржевалск, Тўқмоқ; 
Фарғона вилояти
– 
Андижон, Қўқон, Марғилон, Наманган, Ўш, Чуст ва Чимён; 
Самарқанд 
вилояти
– Самарқанд, Каттақўрғон, Хўжанд ва Жиззах; Каспийорти 

---

371 
(Закаспий) вилояти
– Манғишлоқ, Красноводск, Ашхобод, Тажан ва Марв 
уездлари. 
1.Марказий бошқарув
1
 
 
 
2.Вилоят бошқаруви 
 
 
1
Ўзбекистоннинг янги тарихи. Биринчи китоб..., 195-199 бб. 
Хива 
хонлиги 
Генерал-
губернатор 
Кенгаши 
Туркистон 
ҳарбий 
округи 
раҳбарияти 
Генерал-
губернатор 
маҳкамаси 
Ҳарбий 
губернатор 
Туркистон 
район 
муҳофаза 
бўлими 
Генерал-
губернатор 
ёрдамчиcи 
Бухоро 
амирлиги 
Ҳарбий 
вазир 
Генерал-
губернатор 
Ҳарбий губернатор 
Ҳарбий губернатор 
ёрдамчиси 
Вилоят маҳкамаси 
бошлиғи
маслаҳатчилари 
Вилоят маҳкамаси 
бошлиғи 
Туманбоши 
Полицмейстер 
(Миршаббоши) 
Участка (бўлим) 
приставлари 
Шаҳар ҳокимияти 
бошлиқлари 

---

372 
3.Туман бошқаруви 
4
. Шаҳар бошқаруви 
а) туман шаҳарлари идораси 
 
Туманбоши 
Катта ёрдамчи 
Кичик ёрдамчи 
Шаҳарлар бошлиқлари 
(шаҳарбошилар) 
Бўлис (волост) бошлиғи 
Участка (бўлим) пристави 
Обер офицер (кичик зобит) 
Туманбоши 
Участка 
(бўлим) 
пристави 
Шаҳар 
жамоатчилиги 
ноиблари 
Мироббоши 
Маҳалла 
оқсоқоллари 
Элликбоши
Ўнбоши 
Миршаббоши
Ариқ 
оқсоқоли 
(мироббоши) 
Қўрбоши 
(миршаблик 
хизмати) 
Йигитлар 
(миршаблар) 

---

373 
б) Тошкент шаҳри идораси 
5. Қишлоқ бошқаруви 
Шаҳар ҳокими 
Участка 
(бўлим)
пристави
Миршаббоши 
Шаҳар 
оқсоқоли 
Шаҳар думаси 
Шаҳар маҳкамаси 
Янги шаҳар қисми 
миршаббошиси 
Ерли аҳоли қисми
миршаббоши 
Рус аҳолиси ноиблари 
Мусулмон аҳолиси
ноиблари 
Бўлис (волост) 
бошлиғи 
Оқсоқоллар
Элликбоши
Оқсоқол 
ёрдамчилари 

---

374 
Вилоятлар бошқаруви
1
ҳарбий губернатор ва вилоят бошқармаси 
томонидан амалга ошириб борилган. Юқорида таъкидлаганимиздек, ҳарбий 
губернатор ҳарбий ва ҳарбий фуқаролик хусусиятига эга бўлган. Ҳарбий 
губернатор қошида амалдорлар ва вилоят бошқармаси мавжуд бўлиб, вилоят 
бошқармаси
га ҳарбий губернаторнинг ёрдамчиси раислик қилган. Бу 
ёрдамчи ҳарбий губернатор билан келишилган ҳолда император ёрлиғи билан 
вазифасига тайинланган ва озод этилган. Ҳарбий губернатор бўлмаган 
пайтларда унинг вазифасини ёрдамчиси бажарган. 
Вилоят бошқармаси
учта бўлим – фармон берувчи, хўжалик ва суд 
бўлимларидан иборат бўлган. Бўлим бошлиқлари генерал-губернатор 
томонидан тайинланган ҳамда вазифасидан озод этилган. Уездларни 
уезд 
бошлиқлари 
идора қилган. Улар генерал-губернатор тавсиясига биноан олий 
ёрлиқ билан вазифасига тайинланган ва озод этилган. Уезд бошлиқлари 
маъмурий ва полиция вазифасини бажарган ҳамда қонунлар ижроси устидан 
назорат қилган. 
Маҳаллий бошқарув 
кўчманчи аҳолини бошқариш
ва 
ўтроқ аҳолини 
бошқаришга
бўлинган. Ҳар бир уезддаги кўчманчи аҳоли 
вилоятларга
, 
волостлар
эса 
овулларга
бўлинган. Волост (бўлис)лар – волост бошқарув-
чилари, овуллар эса 
оқсоқоллар
томонидан бошқарилган. Вилоят 
бошқарувчилари ва унга номзодлар ҳарбий губернатор томонидан, овул 
оқсоқоли ва унга номзодлар уезд бошлиғи томонидан тайинланган. Волост 
бошлиғи полиция ва маъмурий ҳокимиятни амалга оширган. Ўтроқ аҳолини 
бошқариш қишлоқларда маъмурий ва полиция ваколатларига эга бўлган 
оқсоқоллар томонидан амалга оширилган. Ўтроқ аҳоли уездларда 
волостларга, волостлар эса қишлоқ жамоалари (оқсақолликлар)га бўлинган. 
1886 йилги “Низом” га кўра, Туркистон ўлкасини бошқариш қуйидагича 
бўлинган: 
1. Бош бошқарма. 
2. Турли тармоқларнинг алоҳида қисмларини бошқариш. 
3. Маҳаллий маъмурий бошқарув: вилоят – уезд –волост – қишлоқ. 
4. Суд бошқаруви. 
Туркистон 
генерал-губернатори 
ҳузурида 
Кенгаш, 
махсус 
топшириқларни бажариш учун амалдорлар, таржимон ва девонхона мавжуд 
бўлган. Кенгаш ваколатларига барча қонунчилик масалалари, генерал-
1
Саидаҳмедов И. Давлат ва ҳуқуқ тарихи..., 196-199 бб. 
Мироббоши 
Ариқ оқсоқоли 
Мироблар

---

375 
губернатор топширган вазифаларни кўриб чиқиш кирган. Аммо у, ўлкани 
умумий бошқариш бўйича маслаҳат овозига эга бўлган. 
Уезд бошқаруви бўйича 
Амударё бўлими 
алоҳида мақомга эга бўлган. 
Амударё бўлими бошлиғи уезд бошлиғи мақомига эга бўлиб, маъмурий ва 
полиция бошқаруви унинг ихтиёрида бўлган. Бўлим бошлиғи ҳузурида 
ёрдамчи ва девонхона мавжуд бўлган. 
Волост бошлиқлари ва уларнинг ёрдамчилари аҳоли томонидан уч йилга 
сайланган ҳамда ҳарбий губернатор томонидан тасдиқланган. Волост 
бошқарувчилари суд ҳукмларини ижро этган, аҳолининг келиб-кетишини 
назорат қилган ҳамда солиқларнинг ўз вақтида йиғилишини таъминлаган. 
1867 йилги “Муваққат Низом” га кўра, Туркистон ўлкасининг суд ва 
полиция тизими –