Bo’lim boshlig’i N. I. Asqarov Kafedra mudiri Sh. A

2.2. Argon gazi asosidagi lazer 
Ionli lazerlarda kogerent nurlanish olishda g’alayonlantirilgan ionlardagi 
energetik sathlar orasida ionlarning majburiy o’tishlardan foydalaniladi. Ionli 
lazerlar ichida eng ko’p ishlatiladigani argonli lazerdir. Bu lazerda ko’plab 
spektral chiziqlarda kogerent nurlanish olingan. Argon lazerning asosiy quvvati 
0,488 va 0,514 mkm to’lqin uzunliklarda jamlangan. Argon lazerning ishlash 
tamoyilini ko’rish uchun argon ionining energetik sathlarining soddalashtirilgan 
(2.4-rasm) diagrammasidan foydalanamiz.
2.4-rasm. Argon ioni energetik sathlarining soddalashtirilgan 
diagrammasi 
Argon lazerida invers bandlik va undagi majburiy kogerent nurlanishlar 
argon ionining 3p
4
4p va 3p
4
4s sathlar orasidagi o’tishlarida olinadi. YUqori 
lazer 3p
4
4p sathni elektronlar bilan to’ldirilishi, ya’ni sathni g’alayontirilishi 
zinapoya usulida hosil qilinadi. Avval gaz razryadidagi erkin elektronlar argon 
atomini ionlashtiradi, undan so’ng argon ionidagi elektronlar bilan to’qnashib, 
ularni 3p
4
4p yuqori lazer sathiga chiqariladi. Bu jarayon quyidagi 

---

50 
Ar 

e 

Ar

(3p
5
)

2e 
Ar

(3p
5
)

e

Ar

(3p
4
4p)

e 
(2.4) 
tenglama bilan ifodalanadi. 
Elektronlarning yuqori, (3p
4
4p) lazer sathida yashash vaqti 

10
-8 
s bo’lib, 
bu vaqt quyi (3p
4
4s) lazer sathida elektronlarning yashash(


10
-9
) vaqtidan 10 
marta katta. Shu sababga ko’ra invers bandlik va majburiy o’tishlar orqali 
kogerent nurlanish olish imkonini beradi. Ushbu jarayonlar gaz razryadidagi 
elektronlarning katta kontsentratsiyasida ro’y beradi. Buning uchun yoy 
razryadidan foydalaniladi razryad nayida elektr tokining zichligi 

100 A

sm
2
gacha yotishi mumkin). 
Argon lazer qurilmasining konstruktsiyasi 2.5-rasmda keltirilgan. Faol 
element keramik kapillyardan tashkil topgan. 
2.5-rasm. Ionli argon lazerining tuzilishi.
1-kapillyar razryad nayi, 2-doimiy magnit, 3-anod, 4 va 8-chiqish oynalari, 
5 va 7-rezonator ko’zgulari, 6-aylanma nay, 9-katod. 
Razryad nayiga anod va katod elektrodlar joylashtirilgan. Bu elektrodlar 
orasiga katta tok hosil qila oladigan doimiy elektr kuchlanishi beriladi. Razryad 
nayining chetlari Bryuster burchagi ostida o’rnatilgan kvarts shisha oynalar 
bilan berkitilgan. Razryad nayida yoy razryad hosil qilingani uchun unda katta 
issiqlik ajralib chiqadi. Shuning uchun razryad nayi suv bilan sovitilib turilishi 
shart. Razryaddagi elektronlar kontsentratsiyasini orttirish, shu orqali lazer 

---

51 
nurlanishi quvvatini orttirish uchun razryad nayi o’qi bo’ylab joylashgan magnit 
maydonini hosil qilinadi. 
Lazerning optik rezanatorini o’zaro parallel va razryad nayi o’qiga 
ko’ndalang joylashgan 5 hamda 7 ko’zgular hosil qiladi. 
Razryad nayining ichida anod va katod oralig’iga qo’yilgan doimiy 
kuchlanish natijasida katod tomon harakatlanayotgan musbat ionlar oqimi argon 
gazini katodli qismiga siljitadi va buning natijasida, gaz bosimining farqini 
yo’qotish uchun razryad nayining anodli qismini katodli qismi bilan 
tutashtiruvchi uzunligi razryad nayi uzunligidan bir necha bor katta bo’lgan 
ingichka shisha nay ulanadi. 
Argon lazerlari uzluksiz va impulsli holatlarda ishlashi mumkin. Impulsli 
holatda nurlanish olish uchun anod va katod oralig’iga impulsli kuchlanish 
beriladi. Sanoat miqyosida хalq хo’jaligi uchun ishlab chiqilgan argon lazerining 
maksimal quvvati uzluksiz ish holatida 20 Vt ni tashkil etadi. Argon lazerlar 
mikroelektronika 
sohasida, 
meditsinada 
va 
ilmiy 
tadqiqot 
ishlarida 
foydalaniladi.