Bolalar, qizlar navbat bilan yaxmalak otishar, faqat Umidagina

Mavzuning  o`rganilish  darajasi.    O`zbek  tilshunosligida  o`tgan  asrning 

oxirida  struktural,  semantik  va  substansial  yo`nalishlarda  amalga  oshirilgan 

tadqiqotlar  tilning  ontologik  mohiyatini  ochib  berdi.  Ularning  yutuqlari  o`zbek 

tilining  navbatdagi  tadqiq  yo`nalishini  belgilab  berdi.  Hozirgi  davrda  jahon 

tilshunosligi,  jumladan,  o`zbek  tilshunosligida  tilning  axborot  texnologiyalari  va 

kommunikativ  vositalarning  to`xtovsiz  rivojlanish  asridagi  o`rni  va  vazifasi  bilan 

bog`liq  tadqiqi  ilmiy  tahlil  yo`nalishlarini  o`zgartirdi.  Til  tizimi  va  uning  qurilish  

birliklarida mavjud lisoniy imkoniyatlar nutq voqeligida muayyanlashadi. Shunday 

ekan,  XXI  asr  tilshunosligida  til,  shaxs  va  jamiyat  tushunchalari  ilmiy  qimmati 

oshdi. Bu tushunchalarni bog`lab turgan inson hayotidagi muhim siyosiy, ijtimoiy, 

iqtisodiy,  mafkuraviy,  madaniy,  ma‟naviy,  ruhiy,  axloqiy  munosabatlar  fanda 

alohida-alohida  ilmiy  tahlil  usullari  va  mezonlarini  belgilab  berdi.  Oqibatda  

tilshunoslikda  tilning  mazkur  munosabatlar  zanjirida  faollashadigan  amaliy 

vazifalari tadqiqiga e`tibor kuchaydi.  Jahon tilshunosligida ilgarilab ketgan sotsial 

lingvistika  tarmoqlari  o`zbek  tilshunosligiga  ham  ta‟sirini  o`tkazdi.  Chunonchi, 

P.Grays,    T.A.Deyk,  Dj.R.Syorl,  D.Frank  kabi  olimlarning  roman-german 

tilshunosligidagi va A.A.Akishina, N.D.Arutyunova, V.V.Bogdanov, A.M.Bushuy, 

M.S.Kagan,  L.P.Krisin,  A.A.Leontyev,  N.I.Formanovskaya,  L.V.Sherba  kabi 

tilshunoslarning  rus  tilshunosligidagi  tadqiqotlari  pragmatik  tahlil  namunalari 

hisoblanadi.  Bu  o`zbek  tilshunosligida  pragmatik  lingvistikaning    ”ildiz  otishi‟ga 

yordam  berdi.  Zamonaviy  tilshunoslikda  pragmatika  nutqqa  lisoniy  faoliyat  −fikr 

almashtirish  va  o`zgalarga  ta‟sir  ko`rsatish,  bu  faoliyatni  yaratish  va  bunyod 

etishning  asosiy  turlaridan  biri  sifatida  yondashadi.  Shuning  uchun  nutqning 

ta‟sirchanligi, tezkorligi, mantiqiyligi va samaradorligini lisoniy faoliyat doirasida 

tadqiq  etish  markaziy  o`rinni  egallaydi.  O`zbek  tilshunosligida  T.A.Bushuy, 

Sh.Iskandarova, 

M.Kamolova, 

S.Mo`minov, 

A.Nurmonov, 

S.Raximov, 

Sh.Safarov,  N.Turniyozov,  M.Hakimov  kabi  tilshunos  olimlar  o`zbek  tilining 

pragmatik  talqiniga  o`z  hissalarini  qo`shishgan.  Ularning  ishlarida  pragmatik 

---

 

5 

lingvistika  va  uning  tadqiq  obyekti,  pragmatik  birliklar  va  asosiy  tushunchalar, 

pragmalingvistik tahlil usullari va tamoyillari o`rganilgan [22;41;9;43;13;15;21;32; 

29;33;30;34;35;37;44].  Shu  bilan  birga,  nutqiy  muloqot  jarayoni  stilistika, 

sotsiolingvistika, psixolingvistika, nutq  odobi  va  madaniyati, diskursiv lingvistika 

nuqtayi nazaridan tahlil qilingan.