Bolalar psixologiyasi fanidan maktabgacha yoshdagi bolalarda muloqatchanlik sifatlarini shakllantirish mavzusida bajarilgan

III.Bolalarda o`zaro muloqot jarayonining o`ziga xos xususiyatlari.

3.1. Bolaning rivojlanishida muloqotning o’rni.

Bolaning rivojlanishida uning boshqa bolalar bilan bo‘ladigan muloqati muhim ahamiyatga egadir. Tengdoshlariga bo‘lgan qiziqishlari bolada kattalarga bo‘lgan qiziqishidan biroz keyinrok bir yoshning oxirlarida paydo bo‘ladi, biroq u borgan sayin, ayniqsa, bog‘cha yoshi davrida mustahkamlanib boradi.

4-5 yoshli bola uchun eng og‘ir jazo - bu uni o‘z tengdoshlari bilan

muloqotda bo‘lishidan maxrum etishdir. Bolalar guruhiga tushib qolgan davrdan boshlab bolaning individual rivojlanishini uning "bolalar jamiyati" a’zolari bilan bo‘lgan munosabatlarini hisobga olmay ko‘rib chiqish va o‘rganish mumkin emas.

YA.A.Kamenskiy bog‘cha yoshidagi bolalar guruhini odamlar ijtimoiy birligining ilk pog‘onasi, "kurtagi" deb hisoblaydi. Bolalar o‘z tengdoshlari jamoasiga intiladilar. Biroq, har doim ham ular tengdoshlari bilan ijobiy munosabatlar o‘rnatishga erishavermaydilar. Ba’zi bolalar guruhda ancha faol bo‘lib, o‘zlarini go‘yo "suvdagi baliqday" his etadilar. Ayrimlari anchagina noqulaylikni, o‘zlariga nisbatan ishonchsizlikni, boshqalarga tobelikni his etadilar. Nega shunday? Tengdoshlar bilan bo‘lgadigan ijobiy munosabatlar bolada birdamlik hissini kuchaytirib, uning guruhga qattiq bog‘lanib qolishiga sabab bo‘ladi. Biroq, ijobiy munosabatlarning yo‘qligi bolani tushkunlika solib, uni xavotirlanuvchi yoki agressiv qilib qo‘yishi mumkii. Bu esa unda bolalarga, umuman, odamlarga nisbatan salbiy munosabatni shaklantirishi, ularni yakkalanuvchanlikka moyil qilib qo‘yishi ham mumkin.¹⁵

Ko‘p bolali oilalarda o‘tkazilgan tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, bola shaxsining rivojlanishiga aka-ukalari, opa - singillar ham kuchli ta’sir ko‘rsatadi. Aka-ukalar va opa - singillar bolaga eng yaqin bo‘lgan mikromuhit tarkibiga kirib, unda markaziy o‘rinni egallaydi. Ba’zi tadqiqotchilar, hatto, shunday fikrdaki, oila azolarining soni ko‘paygan sari bolalarga ota-onaning ta’siri susayib, aka-ukalar opa-singillar ta’siri kuchayib boradi. Katta akalari va opalari davrasida bola o‘zini emotsional himoyalanganday his qiladi. Aka-opalar esa o‘zlarini mehribonlik his-tuyg‘ularini, tashkilotchilik qobiliyatlarini namoyon etish imkoniyatiga ega bo‘ladilar. Ular o‘rtasida bola o‘zining tashvishlari, qiziqishlari bilan o‘rtoqlashishi mumkin.

Akalaru, opalar esa uning ehtiyojlari, jumladan, muloqotda bo‘lish extiyojini qondirishlari mumkin. Demak bog‘cha yoshdagi bolalarning boshqa bolalar bilan bo‘lgan ancha murakkab va xilma-xil munosabat turlari shakllanadi va ana shu munosabatlar ma’lum miqdorda uning shaxs shakllanishini belgilab beradi. O‘z tengdoshlari bilan muloqotda bo‘lishiga qiynalayotgan, muloqotda bo‘lish ehtiyoji etarlicha shakllanmagan bolalarning tengdoshlari bilan bo‘lgan munosabatlarini faollashtirmaslik lozim. Yaxshisi, dastlab umumiy qiziqishlarga ega bo‘lgan 1- 2 ta sherikni topish, keyinchalik asta-sekin muloqot doirasini kengaytirib borish maqsadga muvofiqdir. Bolalarda noto‘g‘ri shakllanib ulgurgan muloqot motivlarini qaytadan qurish avvalo, boshqalarning fikri bilan hisoblashishga o‘rgatish ancha foydalidir.

Kattalarning bog‘cha yoshidagi bola shaxsi shakllanishiga ko‘rsatadigan ta’siri bolaning boshqa faoliyatlari masalan, rasm chizish, turli narsalar yasashi, applikatsiyalar tayyorlashi, o‘quv vazifalarini bajarishi vaqtida ham amalga oshiriladi. Ushbu faoliyatlarni bajarishi davrida bolalarda kattalar va tengdoshlari tomonidan ijobiy bahoga sazovor bo‘ladigan narsani yaratishga yo‘nalganlik qaror topadi, ijtimoiy yo‘nalganlik shakllanib boradi, bilish motivlari va boshqa shaxsiy xususiyatlari tarkib topib boradi.

Ko'pgina ota-onalar farzandini do'stona deb bilishadi, ular hamma bilan o'ynashlarini va turli bolalar faoliyatida ishtirok etishlarini xohlashadi. Biroq, bolaning xulq-atvori ko'plab odamlar bilan muloqot qilishiga imkon bermaydi va uning barcha sirlarini baham ko'rishga imkon beradigan do'sti yoki o'rtog'i bo'lishi etarli bo'ladi. Yoki aksincha, bola juda yoqimsiz va ota-onalar uning ijtimoiy doirasini juda cheklangan ko'rishni xohlashadi. Har qanday holatda, ota-onalarga do'stlik masalasi har doim ham dolzarb va ochiqdir. Bu, albatta, juda muhim savol, chunki u bolaning jamiyatda o'zaro muloqot qilishiga, boshqalarga adolatli munosabatda bo'lishga va yaqinini himoya qilish uchun kuch bag'ishlashga bo'lgan do'stlikdir.

Shunga o'xshab, agar bolangiz imo-ishora tilidan foydalansa va tarjimonni xohlasa, to'y, dafn marosimi va oilaviy uchrashuvlar kabi muhim uchrashuvlarda ishtirok eting. Bu qo'shimcha xarajat bo'lishiga qaramasdan, u farzandingizga tajriba hissini qo'shishga yordam beradi va oila bilan yanada yaqinroq aloqada bo'ladi. Muloqot osonlashtiradigan va ko'pincha eshitish va eshitish qiyin bo'lgan yoshlar orasida juda mashhurdir. Variantlarni ko'rib chiqing va agar kerak bo'lsa, bolangizga ushbu foydali vositalar bilan yordam bering.