Bolalar kasalliklari propedevtikasi

Rasm.Terining tuzilishi. I-epidermis; 1-bazal qavat, 2-tikansimon 
qavat, 3-donador xujayrali qavat, 4- yaltiroq, 5-muguzli qavat.II- derma; 6- 
surg‘ichsimon kavat; 7- to‘rsimon qavat; 9- soch follikulasi; 10 - yog‘ bezlari. 
III- teri osti yog‘ kavati; 8- ter bezlari 
 
Teridagi  o‗zgarishlar  bolaning  o‗sishi,  to‗qimalarning  takomillashib, 
taraqqiy  etishi  va  tashqi  muhitning  ta‘siri  bilan  bog‗liqdir.  Homilada  teri  ikki 
qavatidan, 
ya‘ni 
ektoderma(embrionning 
tashqi 
varag‗idan) 
va 
mezodermadan (embrionning o‗rta varag‗idan) taraqqiy etadi. Terining ustki 
epiderma  qavati  embrionning  tashqi  varag‗idan  tashkil  topadi.  Homilalikni 
erta  davrlarida  teri  ustki  epiderma  qavati  bir  qavat  yassilangan  hujayralardan 
turib,  5-7  haftalaridan  esa  ikki  qavat  tuzilishga  ega  bo‗ladi.  Uning  ichki  bazal 

---

 
91 
qavatidan  epidermisning  qolgan  qatlamlari  rivojlanadi.  Ustki  periderma 
qavati homilaning 6 oyligidan ajralib, terini qoplab turuvchi moysimon modda 
qismini tashkil qiladi.  Homiladorlik  davrida  teri  yosh  ko‗rsatkichi  bo‗lib  ham 
xizmat  qiladi.  Chunonchi,  teri  burmalari  homilapikiiig  32-34  haftasida  oyoq 
kaftini  yuqori  qismida  ko‗ndalang  yo‗nalishlar  paydo  bo‗ladi.  37  haftasida 
burmalar oyoq kaftini 2/3 asosan yuqori qismini, 40 haftalikda esa oyoq kaftini 
hamma  yuzini  egallagab  bo‗ladi.  20  haftalik  homila  badanining  hamma 
yerini  momiqsoch  (lanugo)  qoplagan  bo‗lib,  33  haftalikdan  bu  oldi  yuz, 
keyin  tana,  qo‗l-oyoqdan  yo‗qolib  borib,  42  haftalikda  yelkada  biroz 
qolganini hisoblamasa, bo‗tunlay yo‗qolib ketadi. Chaqaloqlarda terining muguz 
qavati  juda  yupqa bo‗lib, to‗rsimon tuzilishga  ega bo‗ladi. U ikki-uch qator bir-biri 
bilan  mustaxkam  birikmagan  hujayralardan  turib,  bular  doimiy  ravishda  ko‗chib, 
to‗kilib  turadi.  Bazal  (asosiy)  qavatida  epitelial  hujayralar  qizg‗in  bo‗linib 
ko‗payishi  hisobiga  muguz  qavatini  to‗kilgan  hujayralari  o‗rnini  to‗ldirib 
turadi. Bolani olti oyligigacha melanin donachalari miqdorini kamligi kuzatilib, 
bu  pigment  hosil  bo‗lishini  hali  taraqqiy  etmaganini  ko‗rsatadi.Terining  ustki 
epiderma  qavatining  qalinligi  ryog‗ionar  va  o‗ziga  xos  xususiyatlarga  bog‗liq 
bo‗ladi.Terining  usti  epiderma  qavatiniig  qalinligi  yangi  tug‗ilgan  chaqaloq  va 
erta  yoshli  bolalarda  0,15-0,25  millimetrga,  katta  kishilarda  esa  0,25-0,36 
millimetrga  teng  bo‗ladi.  Terining  ustki  qavatining  hamda  xususiy  teri  qavati 
orasidagi  bazal  membrana  pardasi  yaxshi  taraqqiy  etmagan,  juda  nozik,  mayin 
bo‗lib,  unda  biriktiruvchi  elastik  to‗qimalar  yaxshi  rivojlanmaganligi 
sababli  terining  epiderma  va  derma  qavati  bir  biri  bilan  juda  kuchsiz 
birikkan  bo‗ladi,  shuning  uchun  ular  oson  bir  biridan  oson  ajraladi.  Katta 
kishilarda  esa  bazal  membranasining  biriktiruvchi  elastik  to‗qimalari  yaxshi 
rivojlanganligi  sababli  teri  qavatlarining  bir-biri 
bilan 
mustaxkam 
bog‗lanishi ta‘minlangan bo‗ladi. 
Terining xususiy qavatida, yuzada so‗rg‗ichsimon qavat, chuqurroqda to‗rsimon 
retikulyar  qavat  joylashgan  bo‗ladi.  Teri  xususiy  qavati  asosini  biriktiruvchi 
to‗qima  tashkil  qilib,  bu  homiladorlikda   bir-biri  bilan  zich  chatishib 
ketgan  va  egiluvchanligini  ta‘minlovchi  kollagen  va  elastik  tolalardan 
tuzilgan.  Homiladorlikda  oldin.  kollagen  tolalar  rivojlanib,  elastik  tolalar 
kechroq,  homilalikning  to‗rt  yoki  byosh  oyligidan  avval  to‗rsimon  keyin 
so‗rg‗ichsimon  qavatlarida  taraqqiy  etadi.  Bunda  bioximik  jarayon  tezkorlik 
sur‘at bilan boradi. Ayniqsa, gialuronidaza va gialuron kislotalar tezkorlik jarayoni 
o‗z  navbatida  yosh  bolalarda  teri  o‗tkazuvchanligini  yuqori  bo‗lishiga  olib 
keladi.  Homilalikning  6  oyiga  kelib  biriktiruvchi  to‗qimaning  kollagen 
va elastik tolalari bir-biridan aniq ajralgan holda bo‗ladi. Terining gistologik 
tuzilishi  6  yoshda  kattalar  teri  tuzilishiga  yaqinlashgan  bo‗lsa  ham,  ammo  hali 
kollagen  tolalari  ingichka  va  elastik  tolalar  yaxshi  rivojlanmagan  bo‗ladi. 
Chaqaloqlar  terisida  qon  tomirlari  yuzada  joylashganligi,  kapillyarlar  va 
ularning  o‗zaro  to‗r  hosil  qilib  qo‗shilishi  ko‗p  bo‗ladi.  Shuning  uchun  ham 
bir  yoshgacha  bo‗lgan  bolalarda  terisi  yumshoq,  nozik  pushti  rangda 
bo‗lishi kuzatilib, bu kapillyarlarning yuzada ko‗pligi va ularning uzoq vaqt keng 

---

 
92 
holda saqlanishi bilan bog‗liqdir.