Болалар жарроҳлигининг ривожланиш тарихи. Замонавий

Кундалик амалиётда энг қўлай ва кўп қўлланиладиган таснифи: 
А. Анатомик шакли: 
(Лёнюшкин А. И., 1990) 
1.
Шиллиқ қават тушиши 
I. Тўғри ичакнинг 2-2,5 см. гача тушиши 
II. Тўғри ичакни 1/2 ва 2/3 қисми тушиши 
III. Тўғри ичак ва сигмасимон ичакни бир қисми тушиши. 
Б. Клиник шакли: 
а) компенсация- Дефекация пайтида тушиши ва ўзи тўғриланиши. 
б) субкомпенсация - Дефекация пайтида ичак тушиши ва қўл билан 
тўғриланиши сфинктер етишмовчилиги I-даража. 
в) декомпенсация - ичак йўталганда, акс урганда, кулганда, 
йиғлаганда тушади сфинктер етишмовчилиги II-III-даража 
Клиникаси ва диагностикаси.
Тўғри ичакнинг тушиши касллик 
бошланишида кўзга ташланмайди. Кейинчалик эса тушиши ривожланади. 
Унинг белгилари, тушишнинг шакли ва даражалари тушишининг 
доимийлигига боғлиқ бўлади. Тушган шиллиқ парда тўқ қизил ёки унинг 
маркази ёриқсимон юлдузчали бўлади. Маълум вақт сфинктер тонуси 
сақланган бўлади. Шунинг учун чиққан ичак кийинчилик ва оғриқ билан 
тўғриланади. Бу эса ота-онасининг шунга аҳамият беришига олиб келади. 
Чаноқ туби мушакларининг гипотонияси ривожланиши билан шиллиқ парда 
осон тўғриланади, лекин шундай осонлик билан хам чиқади. Ичакнинг 
ҳамма қаватлари тушганда тушган қисми цилиндрик ва шарсимон бўлади. 

---

215 
Шиллиқ парда кўкимтир рангда бўлиб, бир оз шишади ва тез қонаши 
мумкин. Касаллик қанчалик ўзок давом этса, қон кетиши шунчалик кўп 
бўлади. Баъзи ҳолларда ичак узоқ вақт тўғриланмай қолса, шиллиқ 
пардасида яра ҳосил бўлишига олиб келади. Касаллик аста-секин 
ривожланади. Касаллик бошланган даврда ичакнинг бир оз тушиши 
кузатилади ва леваторлар қисқариб, тортилиб ва қайтадан жойига киради. 
Кейинчалик узаяди ва тўғри ичакнинг чиқиши ўз-ўзидан тўғриланишининг 
иложи бўлмайди. Бу вақтда ота-онаси қўл билан тўғрилайди. Кечиктирилган 
ҳолларда ичак тушиши узайиб, дефекацияга боғлик бўлмай бироз жисмоний 
зўриқишда, босим ошганда, кулганда, аксирганда содир бўлади. Бунда 
фақатгина қўл билан тўғрилаш мумкин. Сфинктер кучсизланганлиги 
туфайли ичак ахлатни тўлиқ тута олмайди. 
Касалликнинг анатомик шакллари келиб чиқишини клиник даврлари 
билан боғлик. Демак, тўғри ичакнинг чиқиши Iа, Iб, Iв, IIб, IIв, IIIб, IIIв 
хиллари бўлади. Ичакнинг қанча кўп қисми чиқса, касаллик шунча оғир 
кечади. Кам ҳолларда тўғри ичакнинг бирдан катта қисми тушади. Бу ҳолат 
фақат катта ёшдаги болаларда оғир нарса кўтарганда ёки жароҳат 
натижасида юз бериши мумкин. Агар ташқи сфинктер қисқариши сақланган 
бўлса, тушган ичак қисилиб қолиши мумкин. Бунда бемор анал тешиги 
атровидаги кучли оғриқдан шикоят қилади. Кўрик пайтида тушган ичак 
шишган, пайпаслаганда бемор кучли оғриқ сезади. Ранги кўкимтир қора 
бўлиб жойига тўғриланмайди. Бундай ҳолатларда анал тешиги умумий 
оғриқсизлантириш остида кенгайтирилиб, ичак тўғриланади. 
Диагностикаси: чиққан тўғри ичакка ташхис қуйиш унчалик қийин эмас. 
Касаллик ҳақида ота-онаси ўзлари айтиб беради. Шунга қарамасдан врач 
тўғри ташхис қўйганлигини тасдиқлаш ва бошқа касалликларни инкор этиш 
мақсадида кўрикдан ўтказмоги лозим. Кўрик пайтида беморни чиққан 
ичагини кўрмаслиги ҳам мумкин. Касалликни билиш мақсадида беморга 
тозаловчи ҳўқна қилиниб тувакка ўтирғизиш лозим. Баъзи ҳолларда тўғри 
ичак тушишини анал тешиги орқали тушган тўғри ичак полипи ва инвагинат 
билан алмаштириш мумкин. Буни бармоқ билан кўрганда бир-биридан фарқ-
ланади.