Болалар ёшида учрайдиган тиш каттик

a)

 
b)
 
15-rasm. Bo’g’ma q’o’zg’atuvchisining sof kulturasi: Neysser bo’yicha bo’yalgan (a); 
Lyoffler bo’yicha bo’yalgan (b). 
 

---

167 
Etiologiyasi.
Bo’g’ma q’o’zg’atuvchisi - toksigen bo’g’ma korinebakteriyalari 
(
Corynebacterium diphtheriae
) chetlari kengaygan tayoq’chalar hisoblanadi (15-
rasm). Toksigen korinebakteriyalar bo’g’ma ekzotoksinini sintez q’iluvchi tox+ 
genga ega bo’ladi.
Epidemiologiyasi.
Infeksiya q’o’zg’atuvchisining manbai: bo’g’ma bilan 
kasallangan bemor va bo’g’ma korinebakteriyalarining toksigen shtammini 
tashuvchilar hisoblanadi. Asosiy yuq’ish yo’li – havo-tomchi yo’l bo’lib, 
q’o’zg’atuvchining ajralishi og’iz-halq’um va burun yallig’lanish kasalliklari, 
jumladan, o’tkir virusli respirator infeksiyalari bor odamlarda kuchayadi. Juda kam 
hollarda, infeksiya alimentar yo’l bilan yuq’ishi mumkin. Iq’limi issiq’ regionlarda 
maishiy-aloq’a yo’li orq’ali yuzaga keladigan teri bo’g’masi kuzatiladi. 
Patogenez va patologik anatomiyasi.
Bo’g’ma q’o’zg’atuvchisining kirish 
darvozalari bo’lib og’iz-halq’um, burun, hiq’ildoq’, kam hollarda ko’z, jinsiy 
a’zolar shilliq’ q’avatlari va terining jarohatlangan sohalari xizmat q’iladi. 
Bo’g’ma q’o’zg’atuvchisining kirish joyida (ko’pincha bodomcha bezlari 
sohasida) fibrinoz yallig’lanish yuzaga kelib, uning asosida epiteliy to’q’imasining 
nekrozi va mayda tomirlar parezi yotadi, bu holat fibrin bilan boy ekssudatni ter 
bilan chiq’ishiga olib keladi. Ekssudatni tromboplastinga boy nekrotik sohalar 
bilan ta’sirlashuvi natijasida fibrinozli pardalar hosil bo’ladi. Q’on bilan 
namiq’q’an, nekrozga uchragan to’q’imalar, bo’g’ma q’o’zg’atuvchilarining avj 
olib o’sishiga xizmat q’iluvchi oziq’ muhit hisoblanib, ekzotoksin hosil bo’lishi va 
uni frakstiyalarga bo’linishi natijasida patologik jarayon zo’rayadi. Yallig’lanish 
o’chog’idan ekzotoksin q’onga tushadi va q’on orq’ali har xil a’zo va 
to’q’imalarga boradi. Bo’g’maning og’ir zaharli shakllarida infeksion-toksik shok 
va disseminirlangan tomir ichi ivish sindromi (DVS-sindrom) rivojlanib, bu 
ko’pincha erta o’limga sabab bo’ladi. Ushbu holatlarda, nafas yo’llarining 
obstruksiyasi natijasidagi asfiksiya va zotiljam ham o’lim sababchilari bo’lishi 
mumkin. 

---

168 
Immuniteti.
Bo’g’maga q’arshi tug’ma immunitet onadan homilaga yo’ldosh 
orq’ali o’tgan bo’g’ma antitoksinlari bilan bog’liq’. Uning davomiyligi bir necha 
haftadan bir necha oylargacha davom etadi.
Bo’g’madan tuzalgandan so’ng yuzaga keladigan immunitet uzoq’ vaq’t 
davom etmaydi. Masalan, emlanmagan, bo’g’ma bilan kasallanib tuzalgan bolalar 
(6-9 oydan so’ng) q’onidagi bo’g’ma antitoksinining miq’dori ko’pincha himoya 
q’ila olish darajasigacha yetmaydi (0,03 XB/ml). 
Klinik ko’rinishi.
Yashirin davri bir necha soatdan 12 kungacha, ko’pincha 2-
7 kunni tashkil q’iladi. Prodromal davri q’isq’a bo’ladi, kasallik boshlanishidan 5-7 
kun oldin 1-2 kun davomida isitmalash, tomoq’da og’riq’, bodomcha bezlari 
giperemiyasi kuzatiladi. Ko’pincha (15-20% gacha holatlarda) bo’g’madan oldin 
o’tkir respirator virusli infeksiyalar yuzaga keladi.
Kasallikning eng ko’p uchraydigan klinik shakli og’iz-halq’um bo’g’masi 
bo’lib, u bo’g’ma bilan kasallangan 95-97% kattalar va emlangan bolalarda hamda 
60-65% emlanmagan bolalarda q’ayd q’ilinadi. 
Davolanishda bo’g’maga q’arshi zardob olmagan, emlanmagan bolalarning 
bir q’ismida jarayon zo’rayadi, bunda engil klinik shakl og’ir shaklga (zo’rayib 
boradigan yoki residivli kechuvchi) o’tadi (16-rasm).