Bolalar adabiyoti va mumtoz adabiyot namunalari. Alisher Navoiy va Gulxaniyning bolalar kitobxonligidagi oʻrni

Tez aytish
Insoniyat odobining va odamiylik asosining ulug` qasri ustunlaridan biri – so`zlash va 
nutqning qimmatbaho gavharini muloyimlik va odob parmasi bilan teshmoq hisoblanadi. 
Axloq arkining yuqorisida o`tiruvchilarning aytishicha, insoniyatning kamoloti va 
bilimining baland martabalaridan biri chiroyli gapirish va chiroyli so`zlash bo`lib, bu 
bog`ning guli ilk bahoristonning nasimi bilan ochiladi va saodatning yorqin javohir 
dasturxonini aql savdogarigina yoza oladi. Yoqimli va qimmatbaho so`zlari donolik va 
iqbol arbobining toji bo`lgan yunon hakimlarining aytishlaricha, til har bir aql sohibi 
fazilati xazinasining kalitidir va har kimsaning bilimi miqdori uning so`zlari orqali 
ma’lum bo`ladi. Inson yuragidagi fikrini, yutuq va quvonchini, dard va alamlarini 
o`zgalar bilan dardlashishi, baham ko`rishi lozim. Chiroyli, burro, dona-dona qilib 
gapirish ham bir mahorat, san’at hisoblanadi.
Xalqda chaqaloq olamga kelishi va unga parvarish ishlari boshlanishi bilanoq ota-ona, 
buvi-bobolar birinchi navbatda uning ko`zi, tiliga ko`proq e’tibor beradilar. Ko`zlarining 
nurafshon, tilining burro bo`lishi uchun bor kuch, mahoratlarini ayamaydilar. Inson 
gapirmasa, soqov bo`lsa bu og`ir ish, mushkul savdo hisoblangan. Shunga ko`ra qadim-
qadim zamonlarda bolaga alla-qo`shiq aytishda onalar bu haqdagi ezgu niyatlarini mana 
bunday misralarda ifoda etishgan:
Uyingga bug`doy to`lsin, 
Tiling burro bo`lsin,

---

Alla, bolam, alla-yo, 
Jonim bolam, alla-yo.
Ko`rar ko`zim, alla-yo, 
So`zlar so`zim, alla-yo!
Xalqda buni tez aytish deyiladi. Demak, xalq og`zaki ijodining eng ko`p tarqalgan va 
muhim janrlaridan biri tez aytish ekan. Tez aytish bolaning tilini ravon, burro qilishdan 
tashqari, aqliga – aql qo`shadi, ongini rivojlantiradi, xotirasini mustahkamlaydi, ota-
onasiga, el-yurtiga, o`zini qurshab olgan olamga nisbatan mehr-muhabbatini oshiradi. 
Boshqacha ibora bilan aytganda, yangi avlod har gal o`zidan avvalgi avlodlar kashf etgan 
narsalarni hisobga oladi, o`zlashtiradi. Bu yo`l, shubhasiz, boshqalariga qaraganda 
oqilona, foydali, porloq kelajak yo`lidir. 
Tez aytishni qayta-qayta mashq qildirish, berilgan matnni osongina diliga, tiliga jo qilib 
olish har tomonlama foyda so`z o`yini bilan ijro etiladigan har bir tez aytish zamirida bir 
nechta vazifalar yotgan bo`ladi. Shulardan birinchisi qayta-qayta mashq qilish, tinimsiz 
takrorlash natijasida bolaning nutqi chiqadi, tili ravon bo`ladi. Bularning hammasi 
yig`ilib bola tarbiyasiga bog`lanadi. Bola olamga kelishi bilanoq uni kelajakda komil 
inson bo`lib o`sishi uchun mana shunday chora-tadbirlarni qo`llashga to`g`ri keladi. Aks 
holda bu ish kechiktirilsa, ko`zlangan natija chiqmay qolishi mumkin.
Novvoy non yopar, 
Nonni novvot deb sotar, - deyilgan tez aytish shu asosda yuzaga kelgan.