Bola yaxshi sharoitda, ya’ni nutq muomalasi to’g’ri yo’lga qo’yilgan sharoitda tarbiyalangan bo’lsa, agar nutqida tibbiy kamchiligi bo’lmasa

Bola yaxshi sharoitda, ya’ni nutq muomalasi to’g’ri yo’lga qo’yilgan sharoitda tarbiyalangan bo’lsa, agar nutqida tibbiy kamchiligi bo’lmasa, u6 yoshga kirganda ona tilidagi barcha tovushlarniegallab oladi va bu tovushlarni muomala paytida to’g’ri ishlatadi. Ba’zan maktabga chiqqan bolalar nutqida ayrim kamchiliklaruchrab turadi. Masalan, ularning nutqi aniq bo’lmaydi,tovushlarni, so’zlarnianiq talaffuz eta olmaydilar
Musiqa madaniyati darsida ovoz sozlash mashqlari yordamida o’quvchilarning tovushlarni to’g’ri talaffuz etish malakalarini shakllantirish.
Bolaning diksiyasi va intonatsiyasi ustida ishlash ham muhim vazifalardan biridir.
Diksiya – bu tovushlarni, so’zlarni, nutqni aniq talaffuz etishdir.
Intonatsiya – bu nutqning ritmik ohangdorligi bo’lib, nutq talaffuzida ovoz tonining yuqori ko’tarilib, past tushishidir.
Tovushni to’g’ri talaffuz etish malakalari quydagi bosqichlardan iborat:
Pastki jag’, lablarning turli hil harakatlari, eshitish taassurotlari hamda tasavvur qilish orqali boshqarib boriladi.
Artikulyatsiya mashqlari.
Til va Lablar uchun mashqlar:
Til uchun mashqlarni “Quvnoq tilcha” ertagi asosida ko’rsatib bersa bo’ladi.
Bir-bor ekan bir yo’q enan, bir quvnoq tilacha bor ekan. Tilcha ertalab uyqudan turib ko’chaga chiqib , sayir qilmoqchi bo’libdi. Avval, til uchini chiqarib, havo qanday ekanligini bilib olmoqchi bo’ldi va bir necha marta o’nga, chapga, yuqoriga,pastga qarabdi. Sayirdan so’ng uychasiga kirib futbol o’ynabdi. Undan so’ng ot minibdi. Mashqlardan so’ng tilcha tishini tozalabdi: oldin ichkari tomondan, keyin esa tashqari tomondan. Tish tozalab bo’lgandan so’ng tilcha nonushta qilibdi. Lablarga surkilgan murabboni yalab olibdi. Tilcha murabboni yalab olgandan so’ng lablar sekin jilmayibdi va naychaga aylanibdi. Xursand bo’lgan tilcha va lablar ovoz chiqara boshlashibdi, Jilmayganda “i” deyishibdi, yig’ilganda “u” deyishibdi. Tilcha va lablar birgalikda rosa o’ynashganidan so’ng charchashibdi lablar yopilibdi tilcha esa yana uyquga ketibdi. Artikulyatsiya mashqlari nafas olish va chiqarish mashqlari bilan yakunlanadi. Burundan ohista nafas olib ko’krak qafasi va qorin bo’shlig’i ko’tarilishini nazorat qilish bilan kechadi.
Undosh va unli tovushlarning talaffuzi.
“S” tovushini to’g’ri talaffuz qilish:
“S” tovushidan boshlanadigan musiqiy atamalar: sol,si, surnay, sato, sibiziq, skripka kaliti, sado, sozanda.
“S” – tovushini bug’unlarda mustahkamlash:
Sa- se- si-so-su
Qofiyali sof nutq mashqi:
Sa-sa-sa-sa-sa-sa-sa- surnay chalib o’ynasa
as-as-as-as-as-as-as- sato chalsa qil havas
si-si-si-si-si-si-si- uchinchi chiziqda si
os-os-os-os-os-os-os- chapak chal qo’shiqqa mos
“S” -tovushi ishtirokida tez aytishlar kuylash:
1.“Salim sabzavotlarni savatga sanab soldi.”
2. “Sardor sartaroshmi, Sarvar sartaroshmi” 3.”Surnay, sato, sibiziq, chalib ko’r ular qiziq”
“Z”- tovushini bug’unlarda mustahkamlash: za-ze-zi-zo-zu
Za-za-za-za -muzqaymoq yeyish mazza;
az-az-az-az -taom tayyorlar oshpaz;
iz-iz-iz-iz - danak ichida mag’iz;
“R”- tovushini bug’unlarda mustahkamlash:- ra-re-ri-ro-ruoz-oz-oz-oz - tongda qichqirar xo’roz;
“R”tovushidan boshlanadigan musiqiy atamalar:re, rubob, raqs,radio.
Ra-ra-ra-ra-ra-ra -akam chalar doira
ar-ar-ar-ar-ar-ar -qo’shiq kuylar bolalar
ur-ur-ur-ur-ur-ur - noxunda chalsam tanbur
or-or-or-or -ikki torlidir dutor
Tez aytishlarni kuylash:- “Ra’no ranglar tanladi rasmlari yayradi”, “Rubob re ga sozlanar va mezrobda chalinar
“D” tovushidan boshlanadigan musiqiy atamalar:doira, dutor, do’mbira, do, Dilxiroj.
“D”– tovushini bug’unlarda mustahkamlash: Da-de-di-do-du.
Qofiyali sof nutq mashqi: da-da-da-da-da-da-da- kuy chalaman surnayda
Ud-ud-ud-ud-ud-ud-ud-mizrobda chalinar ud
“L” tovushi uchun mashqlar: “L” tovushidan boshlanadigan musiqiy atamalar:lya,lazgi. “L”- tovushini bug’unlarda mustahkamlash:- la-le-li-lo-lu
“L”- tovushiga qofiyali sof nutq mashqi: la-la-la-la-la-la- sof ohangda kuyla.
lya-lya-lya-lya-lya-lya-lya-lya-uchinchi chiziqda lya
Tez aytishlarni kuylash:- “Lola,Lobar, Latofat lazgiga o’ynar faqat”